suster by haar ma in die voorvertrek en vee nuwe trane af oor haar broer wat die jaar tevore so doodvermorsel is deur ’n beneukte olifant in Gouna-se-bos.
Sy klim by die tweede laaste stasie van die trein af; ry nie tot bo by Diepwalle nie. Tom Botha is ook op die grond.
“Hoe gaan dit, Karoliena?”
“Goed, mister Botha.”
“Vir wie’s die kombers?”
“Anna van Rooyen.”
“Ek hoor sy staan nie meer uit die bed uit op nie.”
“Nee, haar bene het nou heeltemal ingegee.”
“Ek sê vir mister Kennet ek weet nie wat in hierdie bos gaan word van die mense nie, lyk my dit gaan net al meer agtertoe. Gaan jy saam tot by Diepwalle? Ons moet nog drie trokke haak.”
“Nee, ek moet eers dinge hier op Veldmanspad doen. Anna se kombers gaan oorgooi.”
“As daar net meer goeddoeners soos jy was, Karoliena.”
“Ek is niemand se goeddoener nie, mister Botha. Net my eie.”
Woorde, woorde. Om nie te sê dat sy eintlik wou kortpad vat Kleineiland toe om te gaan hoor wat daar gepraat word nie. Sy moet net eers by Anna van Rooyen aangaan.
Boshuisie van plank en sink op die rand van die bos – soos baie ander boshuisies. Moeg van staan, moeg van leef; met ’n eensaamheid wat soos mos aan hom kleef. Drie hoenders, ’n vark voor die deur, drie snotneuskindertjies, hulle ma wat lusteloos in die voorste vertrek in ’n ou stoel skeefgekantel sit. Anna se skoondogter, Fransina. Skaars dertig. Die man, Martiens, Anna se seun, is iewers in die bos.
“Klop jy nie?” vra die skoondogter nukkerig toe sy die voordeur oopmaak nadat sy die vark uit die pad geskop het.
“Nee. Ek het die kombers gebring.” Grondvloer. Klam. Rofgemaakte katel in die hoek, bondels beddegoed, kleiner bondels in die venstergate gedruk om die lig en die lug buite te hou; ’n tafel, twee stoele, rommelgoed, kitaar aan ’n tou teen die muur. Armoede hang soos ’n slegte reuk in die lug. Sy kyk, maar sy sién nie.
“Ma slaap.”
“Wanneer is hier laas aan die kant gemaak? Wanneer was daardie kooi laas opgemaak?”
“Luister hierso, Karoliena Kapp, moenie in my huis kom bek gooi nie!” Fransina spring uit die stoel uit op, vererg. “As jy iets te sê het, loop sê dit in die spieël vir jouself en loop soek liewerster jou man waar jy hom weggegooi het. Of is ou simpel Bothatjie beter as die ordentlike Johannes Stander?”
“Is dit jy, Liena?” roep die ouvrou uit die tweede vertrek.
“Ja, antie, ek kom.” Die tweede vertrek is nie beter as die eerste een nie, net donkerder. Twee katels, Anna van Rooyen op die een, bondels op die ander een. “Ek het die kombers gebring.”
“Die Here seën jou, kind. Dankie. Met my hele hart. Waar’s Fransina?”
“Binne. Ek moet loop.”
“Moenie. Sê Fransina moet jou ’n patat breek.”
“Ek is haastig.” Sy wil wegkom van mensland se agterstoep af.
Fransina wag haar uitdagend in die voorvertrek in. “Moenie dink jy kan hier …”
“Kan jy brei, Fransina?”
“Wat brei?”
“Ek vra of jy kan brei.”
“Met wol wat ek waar moet kry?”
“Met wol wat ek jou gaan gee. Jy moet netjies brei!”
“Met penne wat ek waar moet kry?”
“Wat ek jou gaan gee. Twee sjielings ’n truitjie.”
Sy sien die ongeloof in die vrou se oë kom. Die hoop …
Buite in die pad asem sy die klam boslug diep in haar lyf in.
Net waar sy moet wegdraai Kleineiland toe, staan nog ’n huisie teen die rand van die bos. Houtkapper Salie van Huysteen en sy vrou Martjie se drievertrekhuisie gemaak van bossies oor ’n paleraamwerk, oorgepleister met getrapte klei. Sinkstoepie aangelap. ’n Vriendelike huisie met ’n geil groentetuin aan die een kant, blommetuintjie voor die deur. En Martjie by die houthekkie, bly om haar te sien.
“Karoliena! Mens, jy’s skaars! Hoe gaan dit?”
“Goed, ant Martjie. Waar’s oom Salie?”
“Kleineiland toe, die bosmanne is opgeroep vir vergaar. Here sal weet wat dit nou weer is. Het jy gehoor van die melk?”
“Nee – wat van die melk?”
“Tyding het gekom dat die melk wat die goewerment die kinders by die skool vir versterking gee niks beteken nie. Knysnamelk het glo nie krag nie.”
“Dit kan nie wees nie.” Die bekertjie melk elke dag is immers vir baie kinders iets ekstra in die maag.
“Ek praat nie leuens nie. Moet glo nou liewerster kaas gegee word.”
Beter as niks.
“Dan loop ek maar, ant Martjie.”
“Oppas vir die dikbene, die goed is befoeterd. Weer al wat mylpaaltjie is langs die spoor uitgetrek, glo tot ’n telegraafpaal ook omgestoot, na Diepwalle se kant toe.”
“Ek sal dophou. Antie se tuinery lyk goed.”
“Sê ek ook.”
Daar’s twee soorte arm: goed-arm en sleg-arm. Genadiglik is daar meer goed in die bos, en as daar dalk vandag op Kleineiland aangekondig word dat daar uitkoms vir die houtkappers op pad is, sal dit nuwe moed vir almal beteken.
Toe sy duskant die Eiland in die sleeppad uitkom, lê motorkarspore diep ingetrap in die blarepad. Al meer sleeppaaie is aan’t motorpaaie word. Al meer vreemdes in die bos. Veral Sondae.
En die vreemde man op die Eiland staan op ’n ysterhoutstomp met ’n swart pak aan soos ’n prediker. Dieselfde man wat sy deur die skreef gesien het. Omgekrulde hempskraagpunte, vaalswart das. Om hom sit ’n stuk of twintig vertoiingde houtkappers, stroefgesig in afwagting; ’n paar op opvoustoeltjies, party op ander stompe, meeste op die grond. Jan Koen, Martiens van Rooyen, Salie van Huysteen. Koos en Willem van Huysteen. Salman Fransen van die stasiewinkel tussen hulle – moet altyd oral ’n oor gooi! Jan Zeelie. Heelparty ander.
“Middag, vriende,” hef die vreemdeling vernaam aan. “Namens die Carnegie-kommissie van Ondersoek, heet ek u in besonder welkom.”
“Wie?” vra Jan Zeelie, kortaf.
“Carnegie-kommissie. Kortom: u besorgde vriende in Amerika.”
“Ken hulle nie.” Die ander skud hulle koppe in beaming.
“Dis
