en was ook nie vir engeltjies bedoel nie. Min kon in dié eenheid aanpas. Nog minder kon dit enduit daar uithou. Dit het ’n spesiale mens geverg om in hierdie hoërisiko-eenheid te aard.
In ’n land wat skynbaar deurdrenk is met geweld word ons daagliks met misdaadnuus gebombardeer. Ek is etlike kere gevra waarom ek misdade uit die verlede wil ophaal wanneer mense reeds so misdaadvoos is.
Ek glo egter van hierdie oudpolisiemanne se stories moet vertel word, nie net vir individuele heling nie, maar ook vir die welstand van die gemeenskap. En om hul stories te vertel moet ’n mens ook kyk na die misdade waarmee hulle gewerk het – en meestal opgelos het.
Van die oudpolisiemanne met wie ek in aanraking gekom het, het ’n geestelike tamheid oor hul ondervindinge getoon. Enkele nabye kollegas van Charles het aan my gesê die herinneringe was te onaangenaam om op te roep. Sommige het Charles selfs afgeraai om sy herinneringe in ’n boek te deel.
Daar was ook oudlede wat aanvanklik wantrouig was oor my motiewe wanneer ek hulle vir onderhoude genader het. Ander het my gemaan dat dit ’n onnodige waagstuk is om hierdie geskiedenis op te teken. Daar was by sommige steeds ’n onderliggende vrees dat dit ’n heksejag teen hulle sal veroorsaak as hulle hul harte uitstort. Daardie oudpolisiemanne se onverwerkte gevoelens bly steeds opgekrop sonder ’n uitlaatklep en sal seker só saam met hulle na die graf gaan.
Gelukkig was dit ’n klein minderheid wat nie hul ervaringe wou deel nie. ’n Land se geskiedenis kan nie op lugleegtes gebou word nie. Niemand kan die verlede verander nie en geen deel van die geskiedenis behoort onaangeraak gelaat te word nie. Dit kan skadelik wees om aspekte van ons land se geskiedenis doelbewus te ignoreer of die optekening daarvan te probeer keer. Sulke historiese amnesie is ’n té maklike uitweg vir diegene wat sensitiewe aspekte van die verlede wil vermy.
Die boek sal onder meer ongeoorloofde ondersoekmetodes deur Moord-en-rooflede bekyk. Die doel is wel nie om ’n morele oordeel uit te spreek nie, maar eerder om die optrede van die speurders te probeer verklaar en objektief te beoordeel.
Sekere dinge was klaarblyklik vir Charles moeilik om op te roep. Tog het hy al my vrae openhartig beantwoord, al was dit dikwels baie sensitiewe vrae. Hy het een beperking gestel op die publikasie van sy herinneringe: dat geen oudkollega daardeur gekompromitteer mag word nie.
“Jy verklap nooit jou makker se geheime sonder sy toestemming nie.” Ek het onderneem om hieraan te voldoen.
Ek het gevind dat daar onder die meeste lede van die Moord-en-roofeenheid, ondanks ernstige struwelinge wat hulle destyds onderling kon gehad het, steeds ’n besondere kameraderie heers. Ek het ook besef dat die volle geskiedenis van die gebeure waarby Charles betrokke was nie volledig opgeteken sal kan word solank daar nog lewende oudkollegas is nie.
Pogings om insae in Charles se persoonlike lêer by die polisie te kry, het misluk. Charles het nie tydens sy dienstyd dagboek gehou of aantekeninge van voorvalle gemaak nie. Daar moes dus deels op sy geheue staatgemaak word. Sy herinneringe is aangevul deur koerantberigte, waarvan merkwaardig baie oor Charles se optrede as polisieman in sowel die Afrikaanse as Engelse pers verskyn het. ’n Magdom ander dokumente, waaronder ou dossiere en hofoorkondes, is ook nagegaan. Sommige betrokkenes se name het mettertyd vergete geraak en kon ook nie in ander bronne gevind word nie.
Die talle onderhoude wat ek met ander oudpolisiemanne gevoer het, was van onskatbare waarde. Dit was kommerwekkend om te sien hoe hulle aspekte van sekere traumatiese gebeure geblokkeer het. Wanneer hul geheues egter verfris is, het hulle met ongeroeste speurvernuf addisionele inligting ingewin, en sorg is gedra om alle feite te kontroleer. Bykans almal van hulle moes, soos Charles, sielkundige behandeling ontvang nadat hulle die polisie verlaat het.
Hoewel probeer is om lig te werp op die trauma wat polisielede in die voorste linie moes verduur, is die boek nie ’n akademiese sielkundestudie nie. Ek is nie opgelei om my lyf psigiater te hou nie, maar tekens van die trauma by sommige polisiemanne was só ooglopend dat dit nie ’n kenner verg om dit raak te sien nie.
Ek hoop dat die talle onderhoude wat ek met Charles en sy kollegas gevoer het nie onnodig ou wonde oopgekrap het nie, maar dat dit dalk selfs terapeuties was. Dat dit soms vir hom veeleisend was, was vir my duidelik. Ek is dankbaar dat hulle my behoefte gedeel het om hierdie geskiedenis op te teken.
Enige gevolgtrekkings wat gemaak word, bly my interpretasie van die gebeure en ek neem alleen verantwoordelikheid daarvoor. Dit kan wees dat Charles of sy oudkollegas met wie ek onderhoude gevoer het nie met van daardie gevolgtrekkings saamstem nie.
| 1 ’n Oorlewende se skuldgevoel |
Op ’n noodlottige Sondagnag in Augustus 1983 stel lede van die Wes-Randse Moord-en-rooftak ’n lokval by ’n fabriek in Boksburg aan die Oos-Rand. Hul doel is om ’n gevaarlike ontsnapte bedrieër vas te trek, maar die lokval loop liederlik skeef. In die treurspel wat volg, sterf vier mense, onder wie die bevelvoerder van die Moord-en-rooftak.
In die wilde skietgeveg word speuradjudant-offisier Charles Miller ook swaar gewond, maar hy oorleef dit. Hy is ’n veteraan van bykans twee dekades se skietgevegte met misdadigers, maar hierdie keer is daar ’n ander, blywende gevolg. Hy sal voortaan ’n geweldige las met hom moet saamdra: Daardie skuldgevoel van iemand wat kamerade in ’n traumatiese situasie aan die dood afstaan, maar self bly lewe.
Sondagnagslagting in Boksburg
Sommige meen finansiële probleme in sy elektriesekontrakteursonderneming op Carletonville het die 28-jarige Johann (Bokkie) Taute daartoe gedryf om in misdaad te verval. Maar sy gewelddadigheid dui eerder op ernstige afwykende gedrag.
Taute was besig om ’n vonnis van vyf jaar gevangenisstraf vir bedrog uit te dien toe hy op Woensdag 24 Augustus 1983 op verdere aanklagte in die hof op Oberholzer naby Carletonville moes verskyn. Hy het baie mense gewetenloos ingeloop en gevolglik het hy talle vyande in die myngemeenskap gehad wat om vergelding geroep het.
Hy het sy vrou toe reeds vanuit die gevangenis laat weet dat hy nie kans sien om nóg tronkstraf uit te dien nie. Sy het hom laat weet dat sy genoeg van sy misdadige gedrag gehad het en dat hy ’n egskeidingsdagvaarding in die tronk kon verwag. Sy en hul drie kinders sou elders ’n heenkome vind. Vir Bokkie Taute was dit olie op die vuur.
Nog voordat hofverrigtinge daardie Woensdag kon begin, het hy ’n bewaarder oorrompel en sy dienspistool, ’n 9 mm-Beretta, afgeneem en ongesiens by die hofgebou uitgeglip. Daar naby het hy ’n motor gekaap en na myngrond buite die dorp gery, waar hy ’n vriend gedwing het om sy Ford Cortina-bakkie aan hom te oorhandig.
Taute was nou onkeerbaar op die pad van rampspoed.
Padblokkades wat die polisie inderhaas opgestel het, kon hom nie keer nie en hy het by ’n vriendin aan die Oos-Rand gaan skuil. Daar is vermoed dat hy en die vriendin nog dieselfde aand ’n vlug van die destydse Jan Smuts-lughawe na Durban gehaal het. Toe sy vrou van sy gewaagde ontsnapping hoor, het sy uit vrees met hul kinders by familie gaan wegkruip.
Taute was nou landswyd ’n gesoekte man. Nuus oor sy ontsnapping is oor die radio en televisie uitgesaai. Hy moes besef het dat dit net ’n kwessie van tyd was voordat die polisie se net al hoe stywer om hom sou span. Dit het hom net meer desperaat – en gevaarliker – gemaak.
Die hulp van die Wes-Randse Moord-en-rooftak is vroeg reeds ingeroep. Op die dag van sy ontsnapping het die tweede-in-bevel van die eenheid, die 40-jarige AO Charles Miller, Taute se ouer broer, Hannes Taute, op Elsburg gaan besoek. Dié het ingestem om die speurders te laat weet
