syfers nie. Net onbelangstellend. “Hierdie is nie die bankbalans nie – net die verskil tussen inkomste en uitgawes.”
“Ja.”
“Waar wys die bankbalans?”
“Dit wys nie hier nie. Dit sal in die bankstate wys.” Sy staan op, haal nog leggers uit die kas.
“Het jy boekhou-agtergrond?” vra hy.
“Nee. Ek moes leer. Jan het my gewys. En die ouditeur. Dit is nie moeilik as ’n mens dit eers snap nie.” Sy blaai en soek. “Hier. Die bankbalans van Augustus 1983.”
Hy kyk na waar die potlood beduie. R13 877,65. “Hoe werk dit dat hy geld in die bank gehad het, maar die besigheid het ’n verlies gely?”
Sy blaai terug in die bankstate. “Kyk. Die openingsaldo van die bankrekening was R15 000. Die syfers met die minusteken voor was bedrae wat hy betaal het. As jy dit vergelyk met die syfers in die grootboek, sal jy sien dit is dieselfde as die debiteure. En die ander syfers is die inkomste, wat in die grootboek as krediteure aangedui is. Die verskil tussen die twee is R1 122,35. Trek dit af van R15 000 en jy kry R13 877,65.”
“Aaaaa …”
Hy trek weer die grootboek nader, blaai na September 1983. Die balans is -R817,44. Oktober: -R674,87. November: -R404,65. Desember: R312,05.
“Hy het in Desember 1983 begin wins maak.”
“Desember is altyd goeie maande.”
Hy trek die volgende jaar se grootboek en bankstate nader, bestudeer dit met sy nuutgevonde kennis. Hy maak aantekeninge. Die duiwel is in die detail. Sy leuse; Nagel se spotonderwerp. Wilna van As sit oorkant hom, haar hande op die tafel gevou. Hy wonder vlietend wat in dié vrou se kop aangaan.
Sy bied later tee aan. Hy aanvaar met dank. Sy staan op. Hy blaai verder. ’n Sakeonderneming wat konserwatief groei, pryse van kaste en lessenaars, tafels en stoele, hemelbeddens en kopstukke wat stelselmatig styg, ’n mikro-ekonomiese prentjie van ’n era. In 1991 verander die grootboekstelsel na rekenaardrukstukke wat hy van voor af moet ontsyfer, eindelik met die hulp van Wilna van As.
“Die huise. Is daar nêrens ’n rekord van die kooptransaksies nie?”
“Ek weet nie.”
“Sal jy kan uitvind?”
“Ek sal by die bank hoor.”
“Ek sal baie dankbaar wees.”
“Wat sê dit alles vir jou?” Sy wys na die syfers wat voor hulle oopgesprei is.
“Ek weet nog nie. ’n Voorgevoel. Maar laat ek eers seker maak.”
“’n Voorgevoel van wat?” Weer die angs in haar stem, in haar oë.
Mitchells Plain toe. Hy is in die voetheuwels van daardie eienaardige deurbraak-euforie, die Everest van insig nog agter mis en wolke versluier, data in sy kop gestoor, in sy notas. Die kolomme van die ondersoek-grootboek klop nog nie. ’n Teorie. Iewers tussen die syfers en die jaartalle en Wilna van As se vertellinge lê die waarheid en sluimer. Sy hart wat nou lig klop, sy kop wat hier en daar vat-vat aan dit alles. Hy voel lig. Fok, fok, fok. Dit is soos die ou dae, wat word van hom? Is dit só maklik? Verlossing, bevryding, vrymaking. Jy stap weer die ou paaie met die kompas van kennis en prosedures en voorskrifte en sintuie met Nagel se gekoggel oor jou skouer en jy skud dit alles af – jy skud Nagel af, jy skud háár af?
Ha! Sal nie só werk nie … Moenie daaroor dink nie. Soos ’n man wat opklim – moenie afkyk nie.
Wíl hy opklim? Wíl hy uit die veilige, stinkende drek van sy huidige bestaan opstaan?
Orlando Arendse se huis was vyf, ses jaar gelede hier. Dinge het verander. Veiligheidsmuur met lemmetjiedraad bo-op. Fort Mitchells Plain. Hy stop by die hek en klim uit. Agter die hek kom ’n man aangestap, groot pistool aan die gordel.
“Wat?”
“Ek soek vir Orlando.”
“Wie’s jy?”
Geen respek soos in die ou dae meer nie.
“Van Heerden.”
“Es Ay Pie Es?”
“Nie meer nie.”
“Wag.”
Es Ay Pie Es. Hulle het nog altyd die vermoë gehad om die gereg te ruik, selfs al is jy nie meer amptelik nie. Selfs al lyk jy nie na ’n poliesman nie. Hy kyk na die oordadige diefwering teen die vensters. Slagveld Mitchells Plain. Nou is dit die bendes én Pagad én Sjinese mafia én Colombiaanse en Nigeriese kartelle én Russiese mafia én solovlieëniers. Én alfabetsop-splintergroepe. G’n wonder die Es Ay Pie Es kan nie byhou nie. In sý dae was dit net die bendes – bang tieners en opgefokte tronkvoëls …
Die man kom teruggestap, maak die hek oop. “Jy beter die kar intrek.”
Hy ry in, parkeer en klim uit.
“Kom,” sê Pistool-aan-die-heup.
“Gaan jy my nie deursoek nie?”
“Orlando sê ek hoef nie, want jy kan nie ’n dubbeldeurkakhuis op twee tree raak skiet nie.”
“Dit is altyd lekker om onthou te word.”
By die voordeur in. Die sitkamer is ingerig soos ’n kantoor. Tuisbedryf van georganiseerde misdaad. In die hoek sit nog drie soldate; by ’n groot tafel sit Orlando Arendse. Ouer as wat hy onthou, grys aan die slape, lyk nou soos ’n skoolhoof, steeds die liefde vir roomkleurige driestuksnyerspakke.
“Van Heerden,” sê Orlando sonder verbasing.
“Orlando.”
“Jy wil iets van my hê.” Die soldate in die hoek is besig om papierwerk te doen, ore gespits, paraat.
Hy haal die identiteitsboekie uit sy sak en gee dit vir Arendse aan.
“Sit,” sê die man en beduie na ’n stoel. Hy maak die boekie oop en plaas die leesbril wat aan ’n toutjie om sy nek hang op sy neus. Hy trek die lamp nader, sit dit aan, hou die boekie onder die lig.
“Ek doen nie meer I.D.’s nie.”
“Wat doen jy nou, Orlando?”
“Jy’s nie meer official nie, Van Heerden.”
Hy grynsslag vir ’n oomblik. So fokken waar.
Orlando klap die boekie toe. “Dis oud. En dis nie my werk nie.”
“Maar dit ís vervals.”
Orlando knik. “Goeie jop. Kan Nieuwoudt s’n wees.”
“Wie’s Nieuwoudt?”
Orlando skuif die boekie oor die tafelblad na hom. “Jy kom hier in, Van Heerden, unannounced, asof ek jou skuld. Jy is vyf, ses jaar uit die
