“Hy het nooit gesê nie.”
“En jy het nie gevra nie?”
Sy skud haar kop. Hy kyk na die kluis se binnekant. Daar is drie houtrakke, tussen die vloer en die dak, links, regs en agter teen die muur, nou leeg.
“Jy het geen idee wat alles hierbinne was nie?”
Sy skud weer haar kop, klein langs hom in die engte van die kluis.
“Jy het nooit verbygestap terwyl hy binne besig was nie?”
“Hy het die deur toegemaak.”
“En dié geheimsinnigheid het jou nooit gepla nie?”
Sy kyk na hom, byna kinderlik. “Jy het hom nie geken nie, meneer Van Rensburg …”
“Van Heerden.”
“Ekskuus.” Hy sien die vrou bloos. “Ek is gewoonlik goed met name.”
Hy knik.
“Jan was … Hy was net baie privaat.”
“Het jy hier skoongemaak ná die …”
“Ja. Ná die Polisie klaar was.”
Hy draai om en stap uit, verby Hoop wat in die deur staan, terug na die voorkamer. Die vroue kom agterna. Hulle gaan sit weer.
“Jy was die een wat op die toneel afgekom het.”
Die prokureur lig haar palm. “Kan ons ’n oomblik asemskep?”
Van As knik. Van Heerden sê niks.
“Ek sal baie graag nog tee wil hê,” sê Hoop. “As u nie omgee nie.” Sy glimlag fyn en simpatiek vir die ander vrou.
“Met graagte,” sê Wilna van As en stap kombuis toe.
“’n Titseltjie deernis met haar sal nie onvanpas wees nie, meneer Van Heerden.”
“Noem my dan liewer net Van Heerden.”
Sy kyk net vir hom.
Hy leun terug in die stoel. Die seer van sy oog is besig om die pyn in sy ribbes te oorheers. Die babelas klop dof in sy slape. “Sewe dae laat my nie veel tyd vir deernis nie, Hoop.” Hy kan sien die gebruik van haar voornaam irriteer haar. Dit gee hom genoegdoening.
“Ek dink nie dit sal tyd of moeite kos nie.”
Hy haal sy skouers op.
“Jy laat dit klink asof sy ’n verdagte is.”
Hy bly ’n oomblik stil. Dan sê hy stadig, moeg: “Hoe lank is jy al ’n prokureur?”
“Amper vier jaar.”
“Hoeveel moordsake het jy in dié tyd hanteer?”
“Ek kan nie sien dat dit enigsins iets te doen het met jou gebrek aan basiese ordentlikheid nie.”
“Waarom dink jy Kemp het my aanbeveel? Omdat hy vir die Blou Bulle skree en Moaner my kleinneef is?”
“Wie?”
Hy ignoreer die vraag. “Ek weet wat ek doen, Beneke. Ek weet wat ek doen.”
4
Die skildery van my pa het jare lank teen die muur voor hul bed gehang – die lenige myner met sy rooiblonde hare en gespierde bolyf teen die wintervaal Wes-Transvaalse koppie. Die skildery was ’n simbool van hul unieke ontmoeting, hul eiesoortige romanse, die liefde-met-die-eerste-oogopslag wat skynbaar meer dikwels in daardie jare gebeur het as nou.
Ek bied Emile en Joan se ontmoeting nie aan as ’n amusante voorspel nie, maar as een van die groot faktore wat my gemaak het wie ek is.
Ek sou, vir die grootste deel van my lewe, in die skaduwee van hul romantiek op soek wees na ’n oomblik waarin ek dieselfde plotselinge en dramatiese sekerheid van liefde ontdek.
Dit sou, eindelik, bydra tot my ondergang.
My pa was ’n man van integriteit. (Hoe teleurgesteld sou hy nie gewees het as hy sy seun in volwassenheid geken het nie.) Dit – en sy lyf – was moontlik die fondament waarop hul huwelik gebou was. Want hulle het niks gemeen gehad nie. Selfs ná hul huwelik, drie jaar later, in die mynhuis op Stilfontein, het hulle in twee wêrelde geleef.
Ek moet beken dat ek nie veel van die eerste vier of vyf jaar van my lewe kan onthou nie, maar dit weet ek: sy, die kunstenaar, het voortdurend van haar skilder-, beeldhou-, drama- en musiekvriende om haar gehad, eienaardige mense wat kom kuier het – van Johannesburg en Pretoria en Potchefstroom – en die derde slaapkamer soms tot barstens toe beset het, selfs sommige naweke in die sitkamer bed gemaak het. Sy was die gesprekleier, altyd met ’n sigaret in haar hand, ’n boek wat nie te ver weg nie oop lê, musiek wat van krapperige langspeelplate opklink, Schubert veral, maar ook Beethoven en Haydn. (Mozart, het sy gesê, het nie genoeg passie gehad nie.) Sy was nie lief vir huishou en kosmaak nie, maar daar was altyd ’n ete vir hom, dikwels eksoties voorberei deur haar vriende. En hy was ’n randfiguur, die man wat met sy hardehoed en bliktrommel van skof af gekom en dan gaan rugby oefen het. Of gaan draf het in die somer. Hy was, jare voor dit mode was, ’n fiksheidsfanatikus. Hy het die Comrades gedoen, jaar na jaar, ander vergete marathonne ook. Hy was ’n stil man, en sy lewe het om sy liefde vir haar en sy liefde vir sport gedraai – en later sy liefde vir my.
In hierdie huishouding het die noodlot my gewerp, op 27 Januarie 1961, ’n seun met sy ma se donker gelaat en, klaarblyklik, sy pa se stiltes.
Dit was hy wat voorgestel het dat hulle my Zatopek noem.
Hy was ’n groot bewonderaar van die Tsjeggiese atleet Emil Zátopek en die feit dat hy ’n voornaam met hom gedeel het, al was die spelling effens anders, het seker ook ’n rol gespeel. Vir my ma was Zatopek anders, uitheems, boheems genoeg. Nie een van hulle, met hul meer alledaagse voorname, kon seker voorsien wat dit sou doen aan ’n seun wat op ’n myndorp grootword nie. Nie dat kinders se tipies onsensitiewe gespot ’n letsel gelaat het nie. Maar die irritasie van jou voornaam vir vorminvullers spel vir die res van jou lewe, daardie lig van die wenkbroue wanneer jy dit uiter, daardie “ekskuus” elke keer dat jy jouself voorstel … daarvoor het hulle in hul naamgewing nooit voorsiening gemaak nie.
Daar was net twee gebeurtenisse van my eerste ses jaar wat my lewenslank sou bybly.
Die eerste was die ontdekking van vroulike skoonheid.
Die toepaslikheid hiervan is meervoudig en jy sal geduld moet hê – my vergewe as ek hier van die narratiewe en chronologiese afwyk, maar die onderwerp sou my boei en betower en eindelik bydra tot die legkaart van wie ek is.
Die spesifieke van die gebeurtenis is vergete. Ek was vyf, dink ek, in die sitkamer van die mynhuis, sekerlik besig met speelgoed tussen die grootmense, toe ek opkyk na een van haar vriendinne, ’n aktrise (?), en in daardie oomblik die vrou se skoonheid besef, ongedefinieerd, net ’n alomteenwoordige iets dat sy mooi is, dat die somtotaal van haar gelaatstrekke aangryp en meevoer. Ek moet beken dat ek nie meer haar gesig kan oproep
