… die polisie is nou net hier weg. Dis oor Basie … hy was in ’n ongeluk, met sy motorfiets.”
Elie skrik. “Hoe ernstig, in watter hospitaal?”
“Hy’s nie in ’n hospitaal nie. Kom huis toe,” sê Rasmus, sy stem nog sagter as gewoonlik.
Elie voel die gefladder in sy maag. Dis altyd die eerste teken; hy het nie ’n sterk maag vir stres en skokke nie. “Wat soek die polisie daar?”
“Antie is nie lekker nie, die dokter is ook hier. Niemand is lekker nie. Kom net, Elie.”
Daar is ’n aanloop van simpatiseerders wat met somber gesigte al die suurstof in die huis opgebruik tot Elie se kop wil bars. Hy moet uitkom. Hy wil ook die ondersoekbeampte bel.
Hy sluip kombuis toe, glip by die agterdeur uit, en teug diep aan die vars aandlug. By die kweekhuis luister hy aandagtig na luitenant Kosile se opsomming van die ongeluk.
“Is die polisie se ondersoek op die toneel nou afgehandel, luitenant? Ons wil môre daarheen gaan, blomme gaan neersit … maar net die familie, niemand anders nie.” Hy soek beslis nie polisiemanne wat daar rondstaan en rook en oor die weer klets nie.
Luitenant Kosile sê hy verstaan, hulle kan gaan. En hy sal dit waardeer as hulle twee so gou moontlik daarna ’n persoonlike gesprek kan hê. Hy soek meer inligting oor die slagoffer, soos name van vriende en veral name van moontlike vyande. Want dit lyk nie na ’n gewone padongeluk nie.
Hoe anders? dink Elie. Met net ’n liggaam sonder kop.
* * *
Die loodgieter sit op sy stoep, agteroor in ’n diep rottangstoel. Hy staar oor die lae stoepmuur die nag in, verby die groot ou akkerboom, oor die perskeboord en veld in die rigting van die populierbos waar die tarentale nog nesskrop en kwetter. By sy voete lê vyf groot honde op vuil komberse, en deur die oop voordeur kom jazzklanke diep uit die keel van ’n saksofoon, hees en trillend en ryk.
Een van die honde lig sy kop op en bekyk hom met geel oë toe hy na die teepot langs hom reik. Hy drink sy tee en lê met sy kop agteroor en luister na die saks, soms klaend, soms kwellend, maar altyd ritmies soos die klop van ’n hart. Sy regtervoet hou tyd met die maatslag en hy brom diep saam.
Dan vervaag die musiek en word stil. Teleurgesteld staan hy op, voel die tee in sy blaas. Ook die honde spring op. Hy gesels sag met hulle, vryf elke groot kop. Hulle lek sy hande en kwyl oor sy skoene en maal met sagte gromgeluide om sy bene. Volg hom teen die trappies af na waar hy sy nood teen die akker se stam gaan verlig.
Terug in die huis haal hy die viniel-langspeelplaat van die ou Philips-draaitafel af en skuif dit in die omslag terug: Coleman Hawkins – Body & Soul, met opnames van tussen 1939 en 1956. Hy druk die plaatomslag tussen die sowat honderd ou LP’s in die rak in, almal opnames van jazz-saksofoonspelers en alfabeties gerangskik, beginnend by Cannonball Adderley.
Dit breek Elie se hart om Antie só te sien. Hulle sterk engel, hulle steunpilaar, ook vir so baie ander. Sy sit net daar. Sê sy het vir niks krag nie, sê sy kan aan niks anders dink nie, net aan Basie. Bly hom voor haar oë sien, die liewe, sagte, mooi kind. Om só verskriklik te sterf. Sy bly prewel: “Hoekom Basie? Heretjie, hoekom hý?”
Elie probeer troos, almal probeer troos, maar die groot verdriet is ook in hulle harte. Almal deel dieselfde hartseer, en nie een verstaan wat gebeur het nie.
Wanneer die mense kom, probeer Antie dapper wees, die trane inhou. Ontvang hul medelye saam met die hoenderpasteie, bobotie, frikkadelle, koue vleise, slaai en soetgoed vir die rouendes: melkterte en koeksisters. Dae lank is daar ’n onophoudelike stroom, want Antie van die sopkombuis is bekend in die hele Dip. Hulle kom van oral: Fordsburg en Paarlshoop en Langlaagte en Mayfair en Crosby, uit Brixton self, so ver as van Auckland Park, Westdene en Sophiatown, met hulle treurgesigte, hulle woorde van troos en hulle hande vol eetgoed, die armes en minder armes, die geseëndes en minder geseëndes.
Antie trek Elie ’n slag aan die arm nader en sê hy moet tog seker maak Lottie skryf almal se name neer sodat hulle later dankiesê-briefies kan stuur. Álmal, nie net die hoës nie, want dis so maklik om die sout van die aarde te vergeet. En ja, haar eenvoudige drumpel word stof getrap deur ou, afgeloopte skoene sowel as die blink skoene van bankbestuurder Buys en sy Miriam (vrywilliger in die sopkombuis), dominee Vos en sy Marie (vrywilliger), skoolhoof Van As en mevrou Van As (onvrywilliger), dokter Galant en sy Mona (vrywilliger), supermarkbestuurder Zungu en sy Pumi (vrywilliger), afgetrede kolonel Modise en sy Bongi (albei vrywilligers), kaptein Bees van Graan en sy Liesbeth (vrywilliger).
Vir die begrafnis kry hulle vir Antie ’n rolstoel; sy is ’n groot vrou en haar bene is lam, sê sy, asof hulle nie haar liggaam kan dra nie. Die meisiekinders help haar in die rolstoel by die kerk in, en weer uit. Lottie en Poppie, en Dot. Dot kan net sowel deel van die familie wees, want sy kom al van skool af met hulle saam, veral saam met Elie. Almal het gedink dis net ’n kwessie van tyd voor Wagner se “Bruidskoor” vir hulle twee gaan opklink.
Elie weet wat word nou agter sy rug gefluister: Toe raak hy mos ’n vet kat daar in Sandton, toe’s Dot nie meer goed genoeg vir hom nie. Kry ’n lekker joppie en kry daai Wanda, Miss La-di-da. En agterna word geskinder oor hoe Wanda en Dot op die begrafnis by mekaar verbykyk, of regdeur mekaar kyk, asof die ander een ’n lugspieëling is.
Nie hy nie. Hy kyk nie verby of deur Dot nie. Hy betrap hom ’n paar keer onder sang of gebed dat sy oë in haar rigting dwaal. Veral by die graf, waar die sonlig in haar hare glinster, die eens vaal gemmerhaartjies nou die kleur van ligte heuning. Ook terwyl sy vir Lottie en Poppie met die rolstoel help, want die seuns is Basie se draers, hulle name op die begrafnisbrief lui: Elie Hartslief (broer), Rasmus Hartslief (broer), Boela Lerm (neef), Sampie Lerm (neef), Moks Lerm (neef). Die sesde draer is oom Sparky Heyl (huisvriend), Dot se pa. Hy staan in vir Bartel Lerm (oom), verloopte pa van Boela, Sampie, Moks en Lottie.
Die dag ná die begrafnis staan Elie weer op die padskouer van die M5, starend na die sloot waarin sy broer se liggaam gelê het, die gras en grond swart gevlek. Dis die tweede keer dat hy hier kom. Daar is nou ook ’n houtkruisie ingeplant, met ’n vrag blomme en ruikers aan’t verlep, en vet kersies versmelt tot patetiese hopies gekleurde was.
Hy laat sweef sy oë verder, oor polgras en kakiebos en geel perdeblom en pers Skotse dissel. Oor ’n vergete stuk geel polisielint nog fladderend aan die doringdraad, oor die troostelose landskap van plastieksakke en papiere en KFC-bokse, geroeste blikke en bottelskerwe.
“Vreemde besigheid.” Luitenant Kosile se ken knik pad toe. “Kyk al daardie merke op die teer, die wrak van die fiets is ver van sy liggaam af gekry. Jou broer moes laat waai het … toe hy afval, het die fiets nog amper honderd tree aan gejaag. Maar dis wat daarná gebeur het wat eintlik vir my vreemd is. Die bloedsmeersels op die teer wys sy liggaam is van die pad af tot hier in die sloot gesleep. Maar in die sloot is min bloed, al die bloed van sy … van sy keelwond is op die teer. Hy’t geen ander bloeiende wonde gehad nie. Dit beteken iemand was met die ongeluk hier, het dit sien gebeur, of kort daarna. Jou broer is afgesleep terwyl hy nog gebloei het. Die teenwoordigheid van iemand hier verklaar ook sy … sy noodlottige besering.”
“Noodlottige besering? Jy bedoel sy onthoofding.”
“Û … ja, dis wat ek bedoel. Ek wil nie onsensitief klink nie, maar ek sukkel nog om te verstaan wat presies hier gebeur het. Pleks dat die ooggetuie jou broer ná die ongeluk help, onthoof hy hom. Hoekom?”
“Terwyl hy nog
