…” ontsnap sy. “Laat ek net die ketel op die vlam sit, Gileam.” Met die klein uitvlug, haar rug na hom, wonder sy hoe sy dan gedink het. Gileam is ’n man, ’n gesonde man, wat boonop aan die lyf van ’n vrou gewoond was.
Toe sy Bergman in sy tydelike kantoor gaan sien het, het hy te kenne gegee dat haar en Gileam se troue aanvaar word. Bergman het beslis heel gou die kleindorpse mentaliteit gesnap en begin beoefen. Hy het verniet so vol wind, letterlik en figuurlik, hier aangekom.
Maar dis nie nou ’n tyd om aan hom te dink nie. Gileam is steeds naby haar. Sy voel sy asem teen haar nek.
“Bang, hm?”
Sy knik. Waarom nie eerlik wees nie?
“Vir my? Of vir jouself?”
“Ek weet nie, Gileam. Dalk al twee.”
“Dis ’n goeie teken. Ek is tevrede.”
“Laat dit eers so bly, asseblief,” soek sy grasie.
“Ek het jou al baie tyd gegee. Of hoop jy nog?”
“Nee, nee, jy weet tog … Ek bedoel, die keerdatum van die hofbevel is al verby. Ek weet hy kan nie lewe nie.”
Die wat nog tot op die laaste hoop behou, dink sy, is gewoonlik die ouers. Maar dit is Kirsten se pa self wat gevra het dat die hof sy seun dood verklaar. Hulle moes uitvind geen hof kan verklaar dat hy dood is nie, maar wel dat hy waarskynlik dood is. Geen mens kan onbepaald bly hoop nie; veral nie as die bewyse berghoog lê nie, of seediep, dan.
In die stukke wat by die hof ingedien is, het sy vriend wat hom heel laaste gesien het, die nodige verklaar. Wat ’n tragiese ironie dat hierdie vriend later self ook ’n waterdood moes sterf. Saam het hy en Kirsten die branders aanbid, en een na die ander is hulle deur hierdie liefde opgeëis.
En selfs al sou Kirsten soos ’n Lasarus weer by haar aankom, sal sy hom neem? Eintlik het sy te swaar oor hom gekry. So ’n leed kan nie net summier nietig verklaar word nie.
Op hierdie punt stok haar gedagtes altyd volkome. Sy het nooit weer daardie briefie van die meisie gelees nie. Net die een keer nadat sy dit in die pos ontvang het. Nogtans het sy altyd geweet dat sy dit weer sal lees. Miskien is dit nou die tyd. Al is dit net om die herinnering aan Kirsten met mening te knou. Sy kan nie so voortgaan, in die verlede bly leef nie. Die lewe rol aan. Hier staan Gileam by haar en hy bied haar krag en liefde en veiligheid.
“Ek sê jou wat, Katrien. Kom eet vanaand by my. Ek voel nog altyd dat Lourens en Tala jou te swak ken. Tala kan vanaand kook. Sal jy kom?”
“Goed, Gileam, dankie. Wat bring ek saam?”
“Net jouself.” Verheug druk hy haar teen hom vas, net ’n oomblik, maar sy bly die aanraking onthou as dwingend. Sy was nog nooit voorheen bereid om na sy huis toe te gaan nie, en hy was ook maar suinig met sy uitnodigings. Mense kan so maklik iets aangryp en verdraai. Maar eintlik is dit belaglik. Sy opgroeiende kinders is daar.
Hoe moet sy hulle andersins beter leer ken? Hoe moet sy ooit tot ’n besluit kom, as dinge tussen hulle maar net by oppervlakkige geselsies bly? Of sy uitsien na die aand, weet sy nie. Sy durf haar dit nie afvra nie.
Maar tydens die etensuur, toe die winkeldeur volgens algemene gebruik gesluit is en Tippie Tosen na ’n ligte ete indommel, maak Katrien haar kamerdeur agter haar toe. Sy steek haar hand diep in die boonste laai van haar klerekas en haal die koevert te voorskyn. Geen geparfumeerde dosie met lintstrikkie nie, maar ’n gewone vaal koevert waarin een of ander stuk korrespondensie was. Daarin is die twee koerantberiggies: een oor Kirsten se verdrinking, die ander, meer as ’n jaar later, van die hofverklaring.
En dan, die derde stuk. Die briefie van die meisie. Na al die maande vou Katrien die enkele velletjie weer oop. Sy het dit ontvang nadat die eerste koerantberig verskyn het. Die gevoel van daardie skok, daardie smart, leef weer kragtig in haar op. Enersyds was daar die ellende oor Kirsten, en die verwyt dat sy nie daardie dag saam met hom en die vriend strand toe is nie. Hy het gesê hy het behoefte daaraan dat sy saamgaan. Hy het vreemd afgetrokke gelyk, sy blik dwalend.
Sy het nie. Daar was studente wat sou kom. Dit was immers die begin van die jaar, ’n mens moet skouer aan die wiel sit. Dit het haar gehinder dat hy so maklik erns met ’n saak verloor. En hulle het tog veel gehad van mekaar die vakansie, die eerste deel waarvan hy saam met haar Isaacsdam toe was.
’n Vinnige romanse was dit. Onverstaanbaar vir die ouer garde, want die vorige vakansie was daar nog g’n so iets nie. En sy studentehumor het ’n bietjie oor hulle koppe heen gegaan. “Maerlant en Boutens” vir ’n vet en ’n maer persoon is verlore op mense wat nie die Nederlandse digkuns ken nie. Ook Kirsten se gevatte stukkies Shakespeare, met sy eie vertaling van “Willem Wikkelspies”.
En dat “die mannetjie wat in Desember saam met Katrien hier was” toe ’n paar maande later verdrink het, was abstrakte kennis. Dat “Katrientjie baie hartseer is” was ’n bietjie meer konkreet, want sy het opgehou om “les te gee” by die universiteit en het hier op Isaacsdam kom inval agter die winkeltoonbank en by ou Tosen se siekbed. Nou het sy meer bereikbaar geword vir hulle, en kon hulle die hand na haar uitsteek in troos, noudat sy vir hulle suiker afgemeet en spesiale dinge by die reisigers bestel het.
Hulle troos was nie altyd teer en veelwoordig nie, maar eg vanweë die grondige aardsheid daarvan: ’n eetdingetjie, ’n skaapnek, ’n gemoedelike grappie voor die toonbank oor die Boer, die Engelsman en die Jood.
En tussen hulle was daar Gileam, wat haar nog die beste troos gebied het deur die voorbeeld van sy daadkrag. As hy ’n matroos op ’n seilskip was, sou hy die oseane oopgeklief het met sy volharding en sy dryfkrag. As die wind nie wou waai nie, sou hy self die boot aanblaas met sy klipharde stem. Of as hy, meer plaaslik gesproke, ’n windpomp was, sou al die damme oorgeloop het.
Uiteindelik, nadat sy ’n tyd daarmee in haar hande gesit het, vou Katrien die briefie van die meisie oop. Dit is na die universiteit toe gestuur en is in haar hokkie geplaas. Daar staan nie veel, nie in woorde nie. Maar in draagkrag beslaan dit boeke vol. Die styl is nie verfynd of die woorde geskool nie. Maar wat daar wil staan, staan daar:
Beste dame
Ek sien die koerant sê jy en Kirsten was van plan om verloof te raak voor die ongeluk gebeur het, en die koerantmanne het jou gaan sien en alles. Nou wil ek net sê, ek dink Kirsten het hom aspris in die branders gegooi, want wat maak ’n man as hy twee meisies het en hy wil aan die grênd een verloof raak en die ander een het hy in die moeilikheid? Ons ouers is vriende en sy pa en my pa sou hom doodmaak as hy nie met my trou nie. Die hemel alleen weet wat nou van my moet word, maar dis jou naam wat in die koerant is. My pa en ma sê hulle sal my nie verstoot nie, maar my ma hou aan met sug dat trane haar brood is. Ek hoop jy is nou tevrede. Janie Wilken.
Ek hoop jy is nou tevrede. Woorde wat ’n weg gebrand het tot diep in die hart, waar dit nog steeds leed aandoen. Want onwetend sondig tog immers nie, so sê die spreekwoord. Kirsten het wel die naam van hierdie Janie genoem, maar nie in erns nie. Hy het gesê hulle vriendskap kon nog nooit op stryk kom nie. Tog het sy alle rede om te aanvaar dat die meisie nie in die briefie gelieg het nie. Wat kon sy daarby baat? Dit sou Kirsten nie terugbring nie. Sy het ook nie geld probeer eis, wat in elk geval nie sou werk nie.
Dis hierdie tweede, knellender ellende, wat Katrien maar alleen moes dra. Nie eers Gileam weet daarvan nie. Sy het nog nooit genoeg vertroue in enigeen gehad om dit oor te dra nie. Maar dit brand steeds in haar om te weet hoe dit dan moontlik was. Wanneer was Kirsten met die meisie doenig? Nadat hy vir ’n paar weke
