anders kon dinge vandag dalk vir haar seun gewees het? As sy destyds haar eie vloekwerk gedoen het, of as sy dit maar net kon regkry om saam met hulle te lag. Só kon sy dalk nog die angel uit “donner” gehaal het. Maar al die jare bly sy luister hoe haar seun namens haar vloek, selfs nou, daar waar hy in die vloedstroom teen die hemele staan en roep.
Toe hy ouer was, het sy hom eenkeer oor daardie dag uitgevra, of hy kan onthou wat hy vir haar wou gesê het.
“Ma weet mos,” het hy gesê. “Ek’s nie lief vir Pa nie, Ma.”
Ná daardie eerste “donner” het Klein-Sarel nooit weer weggesteek hoe hy oor Ou-Sarel voel nie. Ralie het dit gesien, maar niks daaraan probeer doen nie. In die stilligheid was sy bly dat haar kind háár bo sy pa verkies. Maar sy het ook geweet: Haar man sou sulke uitdagendheid nie ongestraf laat bly nie. En daaroor voel sy skuldig.
Gou het dit ál erger geraak. Dit was soos onweer wat opsteek. Eers het Ou-Sarel net gemor en gebrom. “Ek sal met sy gal werk soos wat mý pa met mýne gewerk het. In hierdie wêreld kan dit nie anders nie. Ek soek nog die wildeperd wat ek nie kan inbreek nie.”
“Ag, my man, jou kind is mossie ’n perd nie, met ’n kind moet mens sagkens werk,” het Ralie probeer keer.
Maar oor dae heen het die pa se toorn oor sy seun net ál verder ontsteek. “Ek sal die mannetjie mak maak,” het Ou-Sarel gedreig. “Ek sal doen wat ’n vader se plig is. As die klong hom soos ’n wilde dier wil gedra, moet hy soos ’n wilde dier ingebreek word. Hoe anders dink jy gaan ek hom laat luister as hy nie wil hoor nie? Die temmer moet doen wat die temmer moet doen. As hy hom dan so groot wil hou, moet hy uit my huis uit. Sorg jý dat die rondawel reggemaak word, hy’s mos nou jóú kind.”
Met ’n digbye bliksemslag het Ou-Sarel sy kind en vrou tesame getref. Ralie het haar man se inbrekery van hul seun probeer versag, maar sy het gefaal. Die skuldgevoel het aan haar geknaag, dat sy haar seun in die steek laat, en so was dit, want in daardie eerste donker nagte was Klein-Sarel buite homself van angs. In die pikdonkerte van die rondawel het hy na sy ma geroep, maar al antwoord wat na hom toe teruggekom het, was die stilte. Soms het hy homself geknyp om te voel of hy nog daar was.
Hy vra ’n kers, maar Ralie sê hy sal die plek afbrand, dat sy te bang is hy vergeet om dit dood te blaas. Een nag kruip die kat by hom in, en toe is dit beter, maar sy ma ontneem hom onwetend ook dié troos. “’n Kat suig jou kop leeg,” sê Ralie. “Dit het my ma my geleer.”
Kort voor lank begin Klein-Sarel bednatmaak, sy ma kan skaars voorbly met die lakens.
Ná die eerste paar dae kom vra Ou-Sarel by die wasgoeddraad: “Wil jy ’n man grootmaak, Vrou?”
Sy het na hom gekyk, niks gesê nie, net geknik.
“Dan moet jy onthou: ’n Man móét meester van sy peester wees,” het Ou-Sarel gesê.
Hier waar sy voor die kombuisvenster staan, kom Ralie agter dat sy wrang glimlag. Oor sy selfs dokter toe was met haar kind, asof medisyne sou help. Oor die dokter wat gesê het: “Dis die gevolg van selfbevlekking.” Sy kry ook lag vir haarself, toe sy onthou hoe sy halsoorkop uitgeblaker het: “Die kind was noggie uit die kot nie, toe speel hy al met sy tottie, Dokter. En sy pa bly sê hy issie van God nie.”
Ralie draai terug na die tafel om die versiersuiker aan te maak. Terwyl sy die suiker en botter meng, wonder sy wat dokter Rens oor Ou-Sarel se uiteindelike plan sou gesê het, want kort daarna het sy haar man een nag hoor opstaan. Hy het vir Klein-Sarel gaan wakker maak, en sy het gelê en luister hoe pa en seun buite voor die venster water afslaan.
“Pa is ’n man. Pa is ’n meester. Pa sal jou help,” het sy Ou-Sarel in kort sinne hoor belowe. Toe kom loer sy deur hierdie einste kombuisvenster. Op die maanverligte werf het hulle daardie nag langs mekaar gestaan. Vandag dink sy dit was seker die naaste wat Ou-Sarel ooit aan pa wees gekom het, en dat haar seun daardie nag verder as ooit van sy pa was.
Toe hulle klaar afgeskud het, het sy gesien hoe haar man vir Klein-Sarel ’n toutjie gee om vir die res van die nag sy voorvelletjie mee toe te bind.
“Onthou, Pa hou jou dop, my kind.”
Nag vir nag het Ralie skelm die opgeblaasde ballonnetjie gaan afblaas. Net om weer soggens, voor haar man opstaan, die strikkie te gaan maak. Sy het geleer hoe om lakens skelm te was en sonder son droog te maak. Totdat Ou-Sarel trots verklaar het: “My seun is meester van sy peester.” Toe het sy gedink die inbrekery is eindelik klaar. Maar sy was verkeerd.
Vandag weet sy dit was toe nog net die flits van weerlig. Die dag van die mossies moes nog kom. Maar sy wil nie nou daaraan dink nie. Sy gáán nie daaraan dink nie. Dit was tog haar kind se eerste skooldag ook. Daar was ook mooier dinge. Dae is nooit net sleg nie. Elke dag is die Here se maaksel.
Ralie begin vir Marja van Klein-Sarel se eerste skooldag vertel. Sy wil hê Marja moet hom as ’n klein seuntjie kan sien, tassie in die hand, hoe selfversekerd hy daar by die hek uit is, hoe opgewonde hy was toe hy van die skool af terugkom. Dalk maak dit haar eendag ’n sagter vrou teenoor hom.
Sy onthou hy was nog ver, toe begin hy al praat. “Ma! Ma, ons het kringe en kringe en kringe getrek.” Met elke kring het hy sy armpies wyer oopgeswaai. Met hulle op hul wydste oop was hy by haar. Hy het haar ’n drukkie gegee.
“As ’n mens met hom reg werk, gee niemand lekkerder drukkies as my Sarel-kind nie,” sê Ralie vir Marja. “Mens moet net nie bes gee nie.”
Wat sy nie vir Marja vertel nie, is hoe haar seun sy armpies laat sak het toe hy sy pa hoor roep. Daar was geute wat skoongemaak moes word, want dit was ’n jaar met ’n een in. In jare met ’n een in reën dit groot, en mossiemis in drinkwater maak siek.
Ralie onthou dit asof dit gister was: Die arbeider wat die mossiekuikens afgooi, een vir een. En haar man wat op die stoep die spulletjie staan en dophou. Hoe haar kind rondspring, die een ná die ander kuikentjie doodtrap; huil; stop; opkyk na waar geen hulp vandaan kom nie, want sy wat Ralie is, het net daar gestaan, asof versteen. Lot se vrou. Al wat oor haar lippe kom, ’n gestamel oor “twee mossies vir ’n stuiwer” en “die Here alleen weet”.
Ralie vertel ook nie hoe haar seun, skaars twee dae later, vir haar ’n dooie kwik-kwikkie gebring het nie. Hy het die voëltjie self geskiet. Tóé het sy dit nie verstaan nie, maar vandag weet sy: Haar kind het daardie dag sy gewete gaan doodskiet. Dit is wat hy vir haar met die dooie kwik-kwikkie wou kom sê het. Dat die tyd vir jammer voel vir kuikentjies vir goed verby was.
Waar sy nou na sy gevloek bo die vloedwater luister, huil Ralie in haar binneste. Haar kind hoop op niks meer nie, dink sy. Sy kon hom tóé nie help nie, en sy kan hom nóú nie help nie. Sy dink by haarself: Vir die seerplekke aan my seun se gees is daar nie genesing nie. Ek plak pleisters oor ’n nege-oog-pitsweer. Soms lyk dit beter, maar die sonde van die vaders lek soos sweersel by my pleisters verby, tot in die duisendste geslag. Ek weet dit. Vir my kind is my liefde net ’n nikswerd salf. Sy vel laat niks meer intrek nie, sweer alles uit.
Dít is wat Ralie besef: Die gee van liefde alleen is nie genoeg nie.
Daar in die kombuis laat sak sy haar kop en hoor weer hoe haar seun sê: “Ma, ek kan nie vir Ma lief wees sonder om vir Pa te haat nie, Ma.”
Sy voel lus om die vloed in te hardloop. Sy wil haar kind gaan haal, vir hom sê: Dis nie wat Ma wou gehad het nie, my seun. Maar haar voete staan asof sy geplant is, want sy weet dis te laat. Daardie eerste mossies het soos ’n klip in haar kind se dam geval. Wat sy vandag hier deur die venster sien en hoor, weet sy,
