Sedert Sean dit laas gesien het, is die bord bo die ingang nuutgeverf in rooi en goud: I. Goldberg. Invoer en Uitvoer. Handelaar in Mynmasjinerie. Groothandel en Kleinhandel. Koopagent: goud, edelstene, velle, ivoor en natuurlike produkte.
Ondanks die oorlog, of dalk juis daarom, is meneer Goldberg se plek baie bedrywig. Die winkel is volgepak en Sean dwaal ongemerk tussen die klante deur, stilweg op soek na die eienaar.
Hy kry hom waar hy ’n sak koffiebone verkoop aan ’n man wat kennelik sy bedenkinge oor die gehalte het. Die gesprek oor die gehalte van meneer Goldberg se koffiebone teenoor dié van sy mededinger oorkant die straat raak later gekompliseerd en tegnies.
Sean leun teen ’n rak vol handelsware, stop sy pyp en kry dit aan die gang terwyl hy wag en vir meneer Goldberg in aksie dophou. Die man moes ’n advokaat gewees het, sy argument is genoeg om eers vir Sean en uiteindelik ook die klant te oortuig. Laasgenoemde betaal, tel die sak op sy skouer en loop brom-brom by die winkel uit terwyl meneer Goldberg hom natgesweet en rooi in die gesig agternakyk, ingenome met sy prestasie.
“Jy’t niks gewig verloor nie, Izzy,” groet Sean hom.
Goldberg kyk oor sy goudraambrilletjie na hom, begin onseker glimlag en dan herken hy vir Sean. Hy knip sy oë van skok, skud sy kop so vinnig dat sy kieste dril wanneer hy vir Sean wys om agter hom aan te kom na die kantoor toe. Sean volg hom.
“Is jy mal, meneer Courtney?” Goldberg wag hom ontstoke in. “As hulle jou vang …”
“Luister, Izzy, ek het gisteraand eers hier aangekom. Ek het vier jaar laas met ’n wit man gepraat. Wat de hel gaan hier aan?”
“Jy’t nie gehoor nie?”
“Nee, magtig, ek het nie.”
“Dis oorlog, meneer Courtney.”
“Dit kan ek sien. Maar waar? Teen wie?”
“Op al die grense – Natal, die Kaap.”
“Teen?”
“Die Britse Ryk.” Goldberg skud sy kop asof hy sy eie woorde nie kan glo nie. “Ons het so wragtig die hele Britse Ryk aangevat.”
“Ons?” vra Sean skerp.
“Die Transvaalse Republiek en die Oranje-Vrystaat. Ons het al klaar groot oorwinnings behaal – Ladysmith word beleër, Kimberley, Mafeking …”
“En jy is een van die ‘ons’ waarvan jy praat?”
“Ek is hier gebore, in Pretoria. Ek is ’n burger.”
“En gaan jy my verklap?”
“Natuurlik nie. Jy’s al jare lank ’n goeie klant van my.”
“Dankie, Izzy. Kyk, ek moet hier wegkom so gou ek kan.”
“Dit sal wys wees.”
“Wat van my geld in Volkskas, kan ek dit daar uitkry?”
Izzy skud sy kop meewarig. “Hulle het alle vyande se rekeninge gevries.”
“Verdomp! Godsverdomme!” vloek Sean bitter, en sê dan: “Izzy, ek het twintig waens en tien ton ivoor net hier buite die dorp – stel jy belang?”
“Hoeveel?”
“Tienduisend vir die hele spul: osse, waens, ivoor – als.”
“Dit sal onpatrioties wees, meneer Courtney,” besluit Goldberg, blykbaar teësinnig, “om met die vyand handel te dryf. In elk geval, ek het net jou woord dat dit tien ton is.”
“Hel, Izzy, ek is nie die Britse leër nie – daai hoop is maklik twintigduisend pond werd.”
“Jy wil hê ek moet dit sommerso koop, sonder dat ek dit eens gesien het, voetstoots? Nou ja, dan gee ek jou vierduisend, in goud.”
“Sewe.”
“Vier-en-’n-half.”
“Jou blikskottel.”
“Vier-en-’n-half.”
“Nee, te hel met jou. Vyf!” sis Sean.
“Vyf?”
“Vyf!”
“Nou goed dan, vyf.”
“Dankie, Izzy.”
“Plesier, meneer Courtney.”
Sean verduidelik haastig waar sy laer staan.
“Jy kan iemand stuur om dit te gaan haal. Sodra dit donker is, vat ek die pad na die Natalgrens toe.”
“Bly van die paaie af en vermy die spoorlyn. Joubert het dertigduisend man in Noord-Natal, rondom Ladysmith en met die Tugela langs.” Goldberg gaan na die kluis toe en haal vyf klein seilsakkies daaruit. “Wil jy tel?”
“Jy’t my vertrou, ek vertrou jou. Tot siens, Izzy.” Sean laat val die swaar sakkies voor by sy hemp in en laat hulle teen sy lyfband sit.
“Alles van die beste, meneer Courtney.”
3
Teen die tyd dat Sean sy bediendes klaar betaal het, is daar twee ure se daglig oor. Hy stoot die klein hopie ponde oor die wa se afgeslane agterklap na die laaste man toe en gaan dan deur die komplekse afskeidsritueel – die bladskud en handeklap, die herhaling van formele frases – dan staan hy uit sy stoel uit op en kyk in die kring rond. Hulle hurk geduldig, hou hom met strak gesigte dop, maar tog sien hy daarin die weerspieëling van sy eie hartseer oor die afskeid. Dis manne met wie hy saamgeleef het en baie swaar tye deurgemaak het. Dis nie maklik om hulle nou te verlaat nie.
“Dis verby,” sê hy.
“Yebo, dis verby,” stem hulle in ’n koor saam, maar niemand roer nie.
“Gaan nou, magtig.”
Stadig staan een van hulle op en vat sy bondeltjie besittings bymekaar: ’n karos, twee assegaaie, ’n ou hemp wat Sean vir hom gegee het. Hy balanseer die bondel op sy kop en kyk na Sean. “Nkosi!” sê hy en lig sy vuis in ’n saluut.
“Nonga,” antwoord Sean. Die man draai weg en loop uit die laer uit.
“Nkosi!”
“Hlubi.”
“Nkosi!”
“Zama.”
Dis ’n ererol van lojaliteit – Sean sê hulle name vir die laaste keer, en een-een verlaat hulle die laer. Sean staan en kyk hoe hulle in die skemer wegloop. Nie een van hulle kyk om nie en geen twee van hulle loop saam nie. Dis oor en verby.
Afgemat draai Sean terug na die laer toe. Die perde is gereed – drie met saals, twee pakperde.
“Ons
