p>
Celesté Fritze
Verlorenkop
QUEILLERIE
Vir ma Rita en pa Fred; en vir Lucille
Smuts stuur manne na El Alamein. Knol sê hy is lus en loop weg oorlog toe. Julle vroumense maak my gek. Noord-Afrika sal nog te na aan julle wees.
Uit plaasjoernaal #26, 1942, Christine Retief
PROLOOG
Verlorenkoppe, Noord-Natal, 1962
Die familieplaas se tuin is soos die elemente van ’n natuurleweskildery – ’n helling in terrasse uitgelê. Heel agter teen die horison die strak krone van die swartwattelplantasies, gevolg deur ’n ruigte wildegras waarin bloukraanvoëls broei. Boorde vol kwepers, taaipitperskes en ander vrugtebome, sterk draers wat inlêvrugte lewer. Daarna die niefunksionele, mindere struike soos die blomgranate, die katjiepierings, die karlienblomme, en die giftige Brunfelsia pauciflora, die verbleikblom. In die Retiefs se Afrikaans onweerlegbaar die yesterday-today-and-tomorrow.
In die middel, in ’n kamp weg van die snaterende makoue en die eende en die hoenders, lê die blomtuin: deurkruis met looppaaie en beddings vol strandrose, ridderspore, pelargoniums en dahlias, besoek deur die vlindervlerke van hluhluwebloutjies.
Die Retiefs se stammoeder Delores het altyd gesê daar bly niks oor waar ’n hoender geskrop het nie.
Die draadomheinde fyntuin is ’n geheimenis. Daar kan die Zoeloe-oppasster Makoti vir klein Johanna en haar kinds oumagroot Delores veilig inkamp om hulle onder haar voete uit te hou. Wanneer die eerste werkskof van die oggend voltooi is, die opstal tot rus kom en die geklingel van teelepels in pierings van die stoep af opklink, dan kan die twee gevangenes in die draadkamp behoorlik kwaaddoen.
Op die helder Natalse somermôre loop Oumagroot die stele van die reuse- swartrooi dahlias en afknik, en só loop klein Johanna agterna en breek die kleiner geel pom-pomdahlias se stele af.
Johanna sien hoe Oumagroot in een van die dahliabeddings gaan hurk, haar bloemer aftrek en in die bedding skyt, en soos die oue kloek en die jonge piep, só trek Johanna haar broekie af en probeer langsaan skyt. Sy druk hard, maar daar kom net ’n bietjie pie.
Oumagroot Delores trek sommer haar bloemer af en hurk waar sy wil, anders staan sy wydsbeen en pie deur die gaatjie in die bloemer. Johanna het nooit geweet bloemers het gate tussen die bene sodat oumas maklik daardeur kan pie nie. Dis eintlik net die ouma wat in die tuinkamp gebêre word wat deur ’n gat in haar bloemer oor die dooie dahliakoppe staan en pie. Dis sover Johanna van hurkende oumas weet.
Die walm van die kasteel wat die onheilige vennootskap uit die gevolg van hul hurkery bou, kan jy wie weet waar ruik. Tot Makoti, wat gestuur is om die stilte te ondersoek, die reuk kry en die draadogie oor die hekpaaltjie oopruk en die kamp binnestorm. Die hekkie sjier op sy veer agter haar toe.
Haar gille onderbreek die suisende stemme van die stoep af.
“Hau, mantombazanendini! Nenzani? Julle twee stouterds, wat maak julle?” Die shweshwe-rok ’n siedende blou dwarrel wat opsteek en huis se kant toe tol.
Met die terugkom skep Makoti die asgrafie vol los sand, gooi die stink bouwerk toe en jaag die kwaaddoeners al swetsende aan sinkbad toe.
Daar is ’n skoppelmaai aan een van die ou lukwartboom se takke. Johanna en Oumagroot kan saam daarop sit, of op die houtbankie wat oupa Knol self gemaak het.
Só kon die twee in hulle eie wêreld wees. Die een in die wêreld van voorkennis, die ander in die wêreld van nakennis: in die gelyk gebied wat vir ’n wyle hul alleengebied was.
Toe wis Jo nog nie van die godsonmoontlike keuses wat Delores Retief aan haar nasate gestel het lank voor sy seniel geraak het nie. Dit is waarom alzheimer vroeg vir Oumagroot opgeëis het. Dit was haar straf, het Jo eenmaal in haar dagboek geskryf en gewag dat ’n bliksemflits haar tref. Toe die hemele swyg, het sy dit as ’n teken beskou om die storie enduit te vertel, al was dit aan ’n swart leergebinde dagboek wat nie kon terugpraat nie.
1
Die Grafton-perdeplaas, Colchester, Chittenden-distrik, VT (die Amerikaanse deelstaat Vermont), 2011
In die witgeverfde houthuis waarin Jo leef, in die uitgestrekte vertrekke van die krakende kasarm, omstoep uit elke windrigting, is die afgeleefde labrador se rasperasem die enigste geluid.
“Wat gaan Ma met Rommel doen?”
Jo stut haar elmboë op die kombuistafel en druk met die koel, dik vleis van haar handpalms teen haar oogbanke, asof sy die gedagte aan die persoon wat oorkant haar sit, wil afweer.
“Los die hond, Christi. Hy is happy.”
Die labrador bevestig sy gemoedstoestand met ’n kwispelstert. Jo skuif in die regop stoel terug. Sy vou haar hande in haar skoot.
Die twee vroue sit by die geelhouttafel en redeneer in die gedempte stemme van mense wat versigtig is om beheer te verloor. Jo laat haar vingers onder die tafelblad ingly, bevoel die groewe wat die miere daarin gevreet het toe die tafel, in beesvel toegedraai, ’n geheim vir die Engelse was.
“Jy lyk moeg, Ma. Wat doen jy heeldag op jou eie?” dwing Christi haar gedagtes terug.
Jo knaag aan haar duimnael. “Ek kan nie oor jou pa se dood kom nie. Ek wil ’n gat in die grond grawe en daarin kruip.”
“Hoe lank nog? Dis al amper vier jaar, Ma. Die plaas gaan agteruit. Hoeveel perde het jy op stal?”
“Net die terapieperde.”
“Hoe leef jy? Met geld wat jy waar kry?”
“Van jou pa se aftreegeld, as jy moet weet.”
Dit kom by Jo op dat Christi na haar kyk of sy ’n las geword het. ’n Onderwerp van kommer. Het haar lewe tot ’n item op ’n ander se doenlys verskraal?
“Wat het van die skildery in die studeerkamer geword, Ma?”
“Vir wat ondervra jy my soos ’n ou moeder? My geldsake is in orde. Die weduwee Pieterse leef hier. So is dit en klaar.” Jo knaag aan die ander duimnael. “Hoe vorder jou studio?”
“Ma dwaal af. Michael wil al hoe lank die plaas koop. Binnekort is jy so arm soos ’n luis op ’n kam.”
Jo soek in haar baadjiesak rond na ’n sigaret. ’n Ou lus wat onder druk vererger. “Michael Moffett is soos sy pa. Stiefoupa Stanley wou ook als koop wat sy oë begeer het. Eenkeer tot ’n warmwaterbron in Noord-Natal, om ouma Molly te beïndruk.”
“Daar gaan Ma weer.”
“Het jy iemand gekry om vir jou planne te teken?”
“Ek het ’n groene gekry, Ma.”
“’n Groen vioolstudio? Sal jy dit moet verf?”
“Nee, Ma. ’n Groenargitek. ’n Omgewingsbewuste.”
“O, maar is hy goed?”
Die
