ma snuif hardop. “Die blou pas pragtig by die heuningkleur van jou hare, my kind.”
“Dankie, Mamma.” Jo ondersoek die verbloemde mousome ingedagte. “Ek onthou nie vir Oumagroot as ’n mens wat behoorlik kon dink nie. Vir my was sy soos ’n kleuter.”
“Een jaar het ek en jou pa hier vir Oumagroot kom kuier. Dit was vroeg in die sestigerjare. Ta’ Christine het nog op Verlorenkoppe geboer. Jy onthou mos. Met die jerseys?”
“Ek onthou.”
“Oumagroot het al hier in die huis op die dorp gewoon. Ons het ingery en by die agterdeur stilgehou. Die werf was stil. Die groot hek was oop. Dis hoe ons daardie tyd geleef het. Niks is gesluit nie.” Anna vryf oor haar oë. Sy snuit in ’n wit sakdoekie wat sy onder die goue rekband van haar polshorlosie uithaal. “Wat my gepla het, was die agterdeur wat oopgestaan het. Ek praat van die gaasdeur. Ek het na Oumagroot geroep. Die kombuis was donker en die gordyne dig. Toe ek instap, kon ek skaars vir Oumagroot uitmaak. My oë was halfblind van die helder lig buite en die donker binne. Jy verstaan?”
Jo gaan trek die gordyne weg en gooi die vensters oop. Warm lug van die koppies af roer deur die kamer. Dit skep geringe verligting teen die laatmiddaggloed.
“En toe, Ma?”
“Oumagroot het op ’n stoel in die middel van die vloer gestaan. Sy wou die hanggloeilamp van die kombuislig met ’n vuurhoutjie aansteek. Ek het vir haar gevra wat maak jy, Ouma? Sy het gekla oor die donker. Ek het dadelik vir ta’ Christine Verlorenkoppe toe gebel. Sy het toe gereël dat Makoti hier by Oumagroot kom bly. Later moes hulle weer plaas toe. Makoti kon nie hier alleen regkom met Oumagroot nie. Ta’ Christine het die blomtuin op Verlorenkoppe laat toespan. Jy en Oumagroot het mos graag daar gekwaaddoen.”
“Ek onthou Oumagroot soos mens ’n kind onthou. Sy was daar, maar ook nie. Ons het raas gekry oor die dahliakoppe wat ons afgebreek het. Oumagroot het die blomstele loop en afknik. Dit was die grootste blomkoppe wat ek in my lewe gesien het.”
Anna maak die kasdeur langsaam toe en sluit dit. “Daardie dahliakoppe was so groot soos opskepskottels. Seker van al die ‘bemesting’ wat jy en Oumagroot by die beddings ingewerk het.”
Jo lag. “Weet Ma hoe goed onthou ek daardie dag?”
“Jinne, dit het lank aangegaan, my kind. Vir ewig, het dit vir my gevoel. Vir amper vyftien jaar. Makoti en Oumagroot was altyd saam, en kon die twee baklei. Ek en ta’ Christine het gehelp waar ons kon, maar dit was Makoti wat die groot las van Oumagroot se versorging gedra het. Jy verstaan?”
Jo vroetel in die jassakke. “Haai, hier is iets in die een sak. Mieliepitte!”
“Ja. Dis pitte wat oupa Knol by ’n Vrystaatse boer gekry het. Ta’ Christine het dit vir jou gebêre. Hulle het nooit die pitte geplant nie. Sy het gesê jy moet die jas saamvat Amerika toe en die pitte daar gaan plant. Jy moet die Amerikaners gaan wys hoe mielies lyk. Vrystaatse mielies, dis mos mielies,” sê Anna met ’n skewe glimlag.
“Hoe lank kan mens ’n mieliepit bêre, Ma?” terwyl sy die pitte van naderby bekyk.
Anna klad vars trane droog. Dink ’n ruk: “Ag, tot lank ná die mens vergaan het. As ’n pit nog nooit ontkiem het nie, kan ek nie sien waarom dit nie ná honderd jaar nog kan ontkiem nie. Daar is ’n storie oor mielies wat die Inkas geplant het. Ek kan dit nie nou onthou nie, maar die saad het ’n eeu lank gehou. Dis soos ’n houthanger.”
Haar ma spreek die woord houthanger uit soos Christine Retief dit uitgespreek het: houthênger.
“Ta’ Christine is dood en hier hang die houthangers in die kas. Christine Retief leef voort in haar klerekas. Kyk hier, in haar skrif met blou ink op die hout. Christine Retief,” beduie Anna. “Hoe gering is ’n menselewe, my kind. Geringer as ’n houthanger.”
Jo trek die blou jas stywer om haar vas.
Ná ta’ Christine se “afskeidsaffêre” in die verstikkende Natalse middaghitte bring Anna vir Jo ’n pakkie wat in bruinpapier toegedraai is. Onder die tou kan Jo haar naam in groottante Christine Retief se hoekige skrif uitmaak: Vir Jo.
“Los dit eers. Gee vir my jou hand,” sê Anna. Sy laat ’n sleutelvormige hanger aan ’n kettinkie in Jo se handpalm val. “Dit was vir haar kosbaar. Sy wou hê jy moet dit kry.”
Jo knip die fyn ketting om haar nek vas. “Dankie, Ma. Ek onthou dit goed.”
“Daar is drie verseëlde bokse in die sinkstoor op Verlorenkoppe wat jy glo moet deurgaan wanneer jy eers in Amerika is,” sê Anna, haar stemtoon meer gelate as nuuskierig. “Dit staan so in haar opdragbrief.” Anna dink na, vat die pakkie terug. “Laat ek dit liewer môre in die boks loop bêre. Sover het ons nog als reg gedoen,” asof sy deur haar tante se gees aangespreek is.
“Ek sal die bokse gaan oplaai op Verlorenkoppe voor ek terugry stad toe, Ma.”
Anna stap ketel toe om tee te maak. Draai om asof sy iets vergeet het. “Nee, wag. Klein-Knol kan dit later vir jou aanry. Ek wou jou nog sê.”
“Ja?”
“Jy onthou daardie skoolmaat van Hendrik? Kobus de Lange? Kobus Jongbees?”
Jo loop venster toe, suig die warm lug in. “Wat van hom, Ma?”
“Kobus het ’n ruk terug probeer selfmoord pleeg. Hom aan die papierbasboom op die werf opgehang. Sy pa het glo net betyds op hom afgekom. Ek dag jy sou belangstel om dit te hoor, my kind. Klink my hy het breinskade. Glo net verstand oor vir los werkies op die plaas. Wou mos vir prokureur loop leer. Ai, Kobus is ’n goeie vriend vir Hendrik. Wat sou hom besiel het om dit te doen?”
Jo draai van die venster weg, haal haar skouers op. Sy moet ophou vir wonderwerke vra. Dit het sy nou van spelde in voedoe-poppe se oë steek. Die uiteinde is meer as waarop ’n mens sou kon reken. Sy verstaan buitendien niks van wonderwerke nie.
“Hoe sal mens weet, Ma?”
3
Die Du Plooys se dorpshuis, Laeveld, 1975
Johanna se pa gebruik ’n burgerbandradio om op die spoor van veediewe te bly. ’n Draagbare transistorradio met ’n verlengde lugdraad help Isak du Plooy soggens flink uit die vere, tensy Anna vergeet het om batterye te koop. Dan bly hulle ’n rukkie langer in die kamer, met die deur toegetrek. Partymaal, wanneer Johanna vroeg gaan perdry, kan sy haar ma agter die kamerdeur hoor giggel. Anna giggel nie só voor ander mense nie. Haar pa kla nie eintlik wanneer haar ma vergeet om batterye vir die radio te koop nie.
Die Suid-Afrikaanse radiodiens praat met die rigtende stem van die regering. Julle jongelinge moet julle pad suiwer hou deur dit te hou na Gods woord. Luister na goeie, opbouende musiek. Boeremusiek, maar ligte Afrikaanse musiek (of iets vroliks soos “I love you, Timothy” van Carike Keuzenkamp) is darem ook mooi, sê Anna.
Johanna hou die meeste van die naskoolklas in klassieke musiek wat die mooi, jong musiekjuffrou uit die stad aanbied.
Sondagaande luister Johanna en broer Hendrik skelm na LM-radio se Hit Parade wat op AM uit Mosambiek uitsaai. LM is ’n kommunistiese radiostasie wat met die duiwel se osse ploeg, waarsku die skoolhoof op ’n Maandagmôre.
Die stem van die duiwel verdwyn in Johanna
