met J&B. Die koekblikke in die spens tot oorlopens toe met konfyttertjies, vlakoekies, melktertdoppe. Daar was drie sakke mieliemeel in die ou safe op die agterstoep.
Dit was asof Christine selfs die weer beplan het: mooiweer, maar deksels warm op die Novemberdag.
Sy verlang nie ’n kerkdiens nie, nee, dankie, lui die opdragbrief wat Christine aan haar prokureur gedikteer het. Saam met die kerk loop sy lankal nie meer nie. Vandat sy die kerk gelos het, het sy begin verstaan wat “verlossing van die bose” beteken. Die kerk bied skuiling aan eenvoudiges van gees en waar mense saambondel, is daar ’n gesamentlike gevoel van meerderwaardigheid en geregtigheid, aldus Christine Retief.
Die “volk”, al die werkers van Verlorenkoppe, moet partytjie hou by die rivier. Jo en Anna du Plooy moet die gasvroue wees, namens haar, asseblief. Uit dankbaarheid. Deur hard te werk het sy vooruitgekom. Sy het ’n goeie lewe gehad, maar die Vader weet sy wat Christine is, sou dit nie alleen kon doen nie. Hulle moet die afskeidsaffêre op ’n Saterdagmiddag hou. Klein-Knol Retief, uit haar broer se tweede huwelik, en Jabu Ndlovu kon haar as later op ’n gepaste afstand van die piekniekplek af by die rivier uitstrooi.
Sorg dat my as nie in iemand se oë waai nie, sluit Christine haar skrywe af.
Toe die voorbereidings afgehandel en haar lewe volledig beskryf is, het Christine Retief die lewendes aan hulle take oorgelaat en op die Groot Avontuur, soos sy die dood beskou het, vertrek.
Pretoria, 1984
Op ’n Maandag om middernag, pas ná bladsy een gesak het, lui die subs se foon in die nagkantoor van Die Hoopstad. Met die groetslag kan Jo hoor haar ma se keel is dik van trane. Sy skrik. Sê nou? Die boodskap wat jy die meeste vrees: ’n geliefde se stem op ’n onmenslike tyd, in die nanag. Siekte of dood. Maar wie?
“Dis ta’ Christine. Sy is in haar slaap weg. Sy het geglimlag en dankie gesê vir die pynpil. Ou dokter Stokes het uitgekom huis toe. Dit was haar hart. ’n Diep sug, dis al wat ek gehoor het op die divan langs haar bed. Dood sonder ’n verdere woord. Ek is jammer, my kind. Sy was jou vertroueling.”
Jo laat haar kop sak. “Ek is jammer, Mamma. Sy was soos jou ma.”
“Jy moet kom help, Johanna. Die werkers vra vir ’n nagwaak.”
Later tyd vir huil, vir bid. Eers reëlings tref, bak, slag, rondbel: haar ma se manier van roubeklag.
“Natuurlik, ek sal nog vanoggend probeer ry. Moet dinge gou met Kerneels reël. Hy sal nie kan afkry vir die begrafnis nie. Sy navorsing en noodgevallewerk hou hom byna pal by die hospitaal.”
“Dis jammer, my kind.”
“Het Ma geweet? Ma kuier mos nie oor vendusietyd nie.”
“Ek het gedroom. Toe sê ek vir jou pa ek moet kom.”
Jo krabbel opdragte vir die dagpersoneel neer.
“Ek sien Ma teen laatmiddag.”
“Ry veilig, my kind.”
Jo bel vir Kerneels by die akademiese hospitaal HF Verwoerd in Gezina. Kry hom nie in die hande nie.
Sy was te lanklaas in die huis van groottante Christine Retief en nou is dit te laat vir berou. Te laat vir bieg.
Jo trek die lendelam gaasdeur oop. Die draad is op plekke verroes. In die een hoek sit ’n winkelhaak. Verval waarop die eens puntenerige inwoner nie langer kon fokus nie. Sy loer deur die oop bodeur, skuif die onderdeur se knip oop. Met die oopstoot draal die geur van katjiepierings en eau-de-cologne haar tegemoet. Jo verbeel haar ’n gewerskaf in die spens, wip toe die gaasdeur agter haar toeklap. Sy loop deur die skoongeskropte kombuis, streel oor die riwwe en littekens van die geelhouttafel, dwaal in die halfskemer gangaf. Die nagmaalgordyne in die sitkamer is gehang en toegetrek.
Die vloerplanke van haar oorlede groottante se huis kraak op al die plekke wat sy kan onthou. Sy loer by die eetkamer in. Leeg. Aan die end van die gang kom ’n gesnik uit die hoofslaapkamer.
Haar ma sit op die divan langs die oorledene se bed en huil. Jo gee haar ’n vlugtige druk voor sy in die wiegstoel gaan sit. Sy het gekom om haar ma die huis te help opruim, die oorblywende los draadjies van haar groottante se lewe te help vasknoop. Te groet.
Anna skud haar kop. “Wat gaan ek sonder haar doen, my kind? Sy was soveel meer as die ma wat ek nie as kind gehad het nie.”
“Ek weet nie, Ma. G’n mens was soos sy nie. Wanneer kom Pa?”
“Donderdag. Die wild wat Hendrik op die veiling gekoop het, wei nog in die boma. Pa verskuif hulle stuk-stuk kampe toe.”
“Dit klink of dit goed gaan met die wildboerdery?”
“Ja, wat. Bokkie hou die boeke en reël die jagkampe. Ek kyk maar dat daar iets van die beesboerdery oorbly. Die veediefstal maak jou pa moedeloos.”
Anna se stem is dun en afgemat. Sy staan traag op, loop na die donkerhoutkas toe. Gaan deur die klere in Christine Retief se hangkas. Ná ’n gesoek haal sy ’n koningsblou jas uit. Sy gee dit vir Jo aan.
Jo bekyk die jas goed. “Ek het haar dit nooit sien dra nie, Ma.”
“Ta’ Christine het dit al die jare vir jou gebêre. Kyk die fyn naaiwerk van daardie jare. Oumagroot Delores het die jas self gemaak.”
“Dis lieflik. Ek kan nie glo Oumagroot het dit gemaak nie.”
“Maar dis oor jy haar net geken het toe sy al seniel was. Ons het die materiaal in Durban gaan koop. Ek en Oumagroot het baiekeer met die trein afgery Durban toe om lap te gaan koop. Als moes presies reg. Sy het duursame lap gekoop, lap wat kon hou. Goedkoop koop, is duur koop, het die oumense gesê.”
Jo vryf oor die glansende stof. “Dit voel soos angorabokhaar?”
“Egte alpakka, uit Suid-Amerika, gemeng met katoen. Waar Oumagroot aan die idee gekom het, weet ek nie. Seker uit die volk se universiteit.”
Hulle glimlag oor Delores Retief se beskrywing van Die Huisgenoot van haar tyd.
“Ons het ons voete deurgeloop vir hierdie stuk jaslap. Om nie eens van die voering te praat nie. Die jas moes ta’ Christine uit haar swye bring,” sê Anna.
“Ta’ Christine se swye?”
“Sy en Oumagroot was ’n tyd lank haaks. Jy weet mos van die swye wat drie jaar geduur het?”
“Waaroor?”
“Dit weet ek nie. Dalk was dit oor ta’ Christine se treinrit Johannesburg toe, in nege en dertig.”
“Wat het sy in Johannesburg gaan maak, Ma?”
“Daar was dinge waaroor die oumense geswyg het. Jy het selde ’n antwoord gekry as jy probeer uitvis het.”
“Het dit gewerk?”
“Wat?”
“Die jas, Ma.”
“Nee, wat. Ta’ Christine het nooit die jas gedra nie. Of wag, tog die een keer. Op haar ou groot vriend se begrafnis. Ek het alleen
