Hoe lief kon sy hê? Hanna het geleer dat sy kon aanhou liefhê – oor tyd, afstand en skeiding heen. Dat sy vindingryk haar liefde met haar kind kon laat saamgaan, selfs al kon sy nie fisiek by hom wees nie. Elke jaar het sy vir hom ’n mantel gemaak wat sy vir hom saamgeneem het as hulle in Silo gaan offer. Stel jou voor hoe sy daaraan sit en werk by die huis – elke stekie ’n gebed, ’n uitspel van haar liefde vir hom, van haar onophoudelike verlange. Maar nou ’n ander verlange as voorheen. Toe het sy ook verlang na wat sy nie gehad het nie, maar sonder om die vervulling te ken. Nou het sy verlang met die soet kennis van hoe wonderlik dit kan wees.
Sy het haar hart jaar ná jaar in daardie manteltjies ingewerk. Sy sou natuurlik elke keer moes skat: Hoeveel het hy gegroei in die jaar? Hoe lank is sy arms nou? Hoeveel breër sy skouertjies as verlede jaar hierdie tyd? En hoe het sy haarself dan daaraan getroos: Vir nog ’n jaar sal hy homself kan toevou in my liefde. Elke keer wanneer hy die handgemaakte mantel aantrek, trek hy die versekering aan: My ma sal my nie vergeet nie; sy dra my altyd in haar hart.
Hoe lief kon sy hê! Daar was inderdaad méér in Hanna as wat sy aanvanklik kon vermoed of verstaan. Daar is altyd meer in ons ook. Hoe langer ons lewe, hoe meer kans het ons om te groei in liefhê se Goddelike afmetings. Wyer. Verder. Hoër. Dieper. Meer.
Hoe lief kan jy hê? Hanna se verhaal van verlange, vervulling en verlies raak ons intens. Ons moet so baie laat gaan. Kinders. Lewensmaats. Ouers. Soms meer as een kort na mekaar. Of gelyktydig. Laat gaan het mos baie gesigte. Soms het dit te doen met afstand of dood. Soms met vryheid. En grootword. ’n Mens kan ’n kind laat gaan, selfs al bly hy nog onder jou dak.
Soms vra of eis die lewe ook dat jy iets anders laat gaan. Miskien jou werk, of jou droom. Jou vermoë om iets te doen of te skep; iets wat jou lewe definieer en sin daaraan gee. Dalk iets of iemand wat jou identiteit vorm en jou ten diepste vervul. En die verlies daarvan, wanneer jy daardie mens of belewenis moet laat gaan, sal jou swaar tref. Dit sal beteken dat jy nie net die verlede laat gaan nie. Ook die toekoms. Jou drome van hoe dit kan wees. Jou redelike verwagtings en uitsien na wat goed en selfs wonderlik sou kon wees. Miskien is dit een van die redes hoekom ouers so intens treur wanneer hulle kinders sterf.
Wat vir ons die grootste ekstase bring, stel gewoonlik ook die hoogste eise aan ons liefde. En wat ons hart die stukkendste kan breek, is immers ook dit wat ons op die diepste moontlike maniere verruk en vervul. Om jou hande dáárvan te lig en te laat gaan … Ons weet. Ons verstaan Hanna se storie maar te goed.
Soms moet ons selfs vir God op ’n manier “laat gaan”, veral soos ons dink Hy behoort te wees of hoe ons wens Hy was. Daardie kinderdae-Jesus wat maklik was om in te glo, want Hy was so eenvoudig en goed, so eendimensioneel: kwaad vir die baddies, lief vir die goodies. Met ’n gepaste wonderwerk weggesteek in sy Almags-hoed, gereed vir elke moontlike dilemma. Of dalk die teenoorgestelde: ’n Fronsende kwaai Koning-diktator met streng reëls en helse swaar strawwe. Eendimensioneel en skrikwekkend. Selfs weersinwekkend. Maar iewers langs die pad word elke gelowige, soos Hanna, gekonfronteer met God se komplekse andersheid, sy swye en sy onverklaarbaarheid. Met ongekaarte grys areas van die lewe en van geloof waarvoor daar nie sommer maklike, eenvoudige antwoorde is nie. En waar ongemaklike vrae meer en werkliker is as ou sekerhede. Wat ons verstaan van God betref, sal, en behoort die kwilt altyd te klein te wees. Te min. Te min begrip vir hoe en wie Hy is. En veral ook te min verstaan van ons mens-waarde in sy oë.
Dit is soms, dikwels, vir ons nodig om ’n bietjie wyer-te-waag en te laat gaan sodat ons op nuwe maniere kan vind. In sulke gevalle is laat gaan nie noodwendig sleg nie. Die nuwe-vind kan op ander maniere wonderlik wees; meer bevrydend as die ou-weet. Veral as die nuwe-vind en wyer-waag die kwilt van liefde en genade – waaronder jyself skuil en waarmee jy ander toemaak – groter en omvattender maak.
Wat gebeur in ’n mens as jy laat gaan? Wat gebeur byvoorbeeld met jou liefde – as jou kind sterf, of as iemand kosbaar weggaan of aanbeweeg? Word jou liefde vir daardie persoon minder? Word dit meer? Of word dit anders? Kan opregte liefde – vir God of mens – ooit ophou of wegraak? Of bly dit onuitroeibaar?
Wat verhoed dat ’n mens laat gaan, laat los, jou hande lig en vrylaat wanneer jy moet? Is dit vrees? En indien so, waarvoor, vir wie? Of is dit dalk die gerusstellende groef van gewoonte wat jou keer om te waag? Dalk is dit die onuitgedaagde gevaar van vooropgestelde idees. Miskien is dit die gekneldheid van te klein drome. ’n Gebrek aan waagmoed, geloof, vertroue – in God, of in jouself, of in die persoon wat jy laat gaan. Ook hier is die beeld van ’n te klein kwilt toepaslik. Of dalk is dit omdat jy, soos Hanna, uiteindelik, na baie jare se soek en smag uiteindelik vervuld voel, asof die kwilt uiteindelik groot en warm genoeg is!
Om dan dié mees vervullende weer af te staan, wanneer jy reeds die pyn van ontbering so goed ken en so lank moes verduur: dít vra ’n groot gees en ’n nóg groter liefde. Groter, dikwels, as wat jy dink jy kan wees.
Hoe lief kan jy hê? Weet jy? Hoe sal enige mens weet voordat jy tot jou uiterstes gestrek word? Verby jou eie selfopgelegde, onontginde grense. Verby die grense wat ander se inperkende voorwaardes en verwagtings om jou span. Verby die grense van vandag, en soos dit nou is. Of nog altyd was. Tot by ’n “laat gaan” waar jy God en mens meer, anders, dieper, vreesloser, standhoudender, en met onbevange oorgawe lief kan hê.
3. Iewers is Dawie
Hulle het min foto’s van hom. Seker oor hulle nooit verwag het dat hulle hom so finaal sou verloor nie. As hulle dit vooruit kon weet, sou hulle hom sekerlik uit elke moontlike hoek en in elke moontlike bui afgeneem het. Maar nou ja, dit was lank voor digitaal en geld was so skraps.
Op een van haar foto’s, die ene wat sy self geneem het, sit hy – iewers op ’n Bolandse plaaswerf met bloekoms – op ’n rooibruin perd. Hyself dra ’n geelbruin broek en ’n sjokoladebruin trui. Die baie bruine laat dit byna soos ’n sepia-kunswerk lyk, verewig, soos ’n standbeeld: regoprug-generaaltjie op sy ros. Die foto is van die sykant geneem. Die perd kyk stiksienig vorentoe. Hý draai sy nek en kyk reguit, ernstig na die kamera; na haar. Voor dié lewende bruin beeld poseer hulle ousus en niggies in ’n ry.
Op haar ander foto, die familiefoto, sit hy kruisbeen heel voor. Oë toegeskreef teen die lig. Blink polshorlosie trots na die kamera gedraai. ’n Verjaardagpresent. Sy skat hom op so tien jaar. Dit moes dan kort voor sy groot weggaan gewees het.
Haar ma bewaar ’n vergroting van hom in ’n laai saam met vergrotings van haar en haar suster. Voltallig, die drie kinders.
Hulle het min foto’s van hom, maar in haar kop het sy baie kiekies gebêre: sy eerste, huiwerige instap in hulle huis. Was hy toe maar net vyf? Die maer witkop dingetjie? Ogies uitsonderlik groen; nuuskierig, waaksaam. Jare later was hulle vol verwarring, verskeurdheid, ontnugtering. En haar ma s’n vol pyn.
Sy het nog ’n onthoufoto van sy handjies, skurf van speel in die sand met klippies en stokkies. Daar was nie juis speelgoed by kinderhuise daai jare nie. Wat hy by húlle gekry het, of dit nou ’n karretjie of ’n koekie was, het hy dadelik gehol en onder sy kopkussing gaan wegsteek. Bang iemand vat dit.
Sy onthou sy sproetjies. Dit het hom gelyktydig onskuldig én onnutsig laat lyk. Sy haasbekkie en effe oneweredige tandjies. En later, toe hy begin rek, die bleek beentjies met die te groot knieë. Sy onthou hoe hulle in die tuin speel – aan-aan en wegkruipertjie en cowboys en kroeks – en hoe hulle lag. Hoe hulle instorm kombuis toe vir rooi koeldrank. Dan weer uit tuin toe … Die deur wat dawerend agter hulle klap.
Sy het ’n hartfoto van haar ma wat langs hom op die bed sit, skuins gestut teen ’n kussing, en vir hom slaaptydstories lees. Hy en Ma by die eetkamertafel,
