хак түгел. Кемдер язып тараткан. Ялган манифис.
Бәхтияр. Укыганың бармы?
Әбүбәкер. Авылга кемдер алып кайткан иде. Әби патшага каршы котырткан гөнаһлы сүзләр. Таларга, үтерергә кушкан.
Бәхтияр. Кемне таларга, кемне үтерергә?
Василий. Подайте, подайте, Христа ради, подайте!
Бәхтияр. Бир шуңарга бер тиен, колак төбендә акырмасын.
Теләчев. Ни сөйлисең, Бәхтияр, урыска хәер бирергә…
Бәхтияр. Урысның тамагы юкмыни?
Теләчев. Юк, юк. Үз мөселманыбызга бирдем, урыска урыс бирсен, гөнаһлы итмә.
Бәхтияр (Василийга). Подожди. (Як-ягына карана да үтеп баручы яхшы гына киенгән бер кешене күреп, аның каршысына чыга.) Әссәламегаләйкем, бай.
– Вәгаләйкемәссәлам. Кем дип әйтим, танымыйм.
Бәхтияр. Күрешеп танышыйк. (Байның кулын тотып кыса, бай кычкырып куя.) Әкрен. Бусы баласы, мичтә ята анасы. Янчыгыңда күпме акча бар?
– Әстәгъфирулла…
Бәхтияр. «Әстәгъфирулла» сы соңыннан. Янчыгыңда күпме акча бар? Әллә телең йоттыңмы?
– Бер тиен юк.
Бәхтияр. Синдә булмагач, кемдә булсын! Чыгар!
Бай калтырана-калтырана янчык чыгарып Бәхтиярга суза. Бәхтияр янчыкны ачып акча ала да янчыкны байга кайтарып бирә.
Ике тиен генә алдым, җирдәш, үпкәләмә. Үземә түгел. Юлларың хәерле булсын, базарың уңсын. Тавышыңны базарда чыгарма, өеңә кайткач туйганчы кычкырырсың. Базарда кычкырсаң, өеңдә кычкыра алмассың. Сау бул.
Бай карана-карана чыгып китә. Бәхтияр Василий янына килеп тиенне бирә.
Бери!.. Уходи…
Василий акчаны алмый торгач.
Ал!
Василий акчаны алып, Бәхтиярга карый-карый, бер читкә авыша да Бәхтиярны күзәтә.
Теләчев (тәмам аптырап төшкән). Нишләвең бу синең, Бәхтияр?! Йа Алла, йа Алла… (Чигенә-чигенә чыгып китә.)
Бәхтияр янына Василий килә.
Василий. Син кем?
Бәхтияр. Кемлегемдә ни эшең бар, юлыңда бул.
Шулчак мәйданга бер кешегә ияреп зур гына төркем чыга. Алдан килүченең кулында кәгазь.
– Укы, кычкырып укы.
Алдан килүче туктап кала.
– Җәмәгать, укый белмим. «Манифис» дип язылганын көчкә таныдым.
– Кем укый белә.
– Бир монда!
Төркем янына Бәхтияр килә. Алдан килүченең кулыннан кәгазьне тартып ала.
– Нишлисең?
Бәхтияр. Кычкырма. (Кәгазьгә күз йөртеп чыга.)
– Укый белсәң, кычкырып укы.
– Туктагыз инде, өелмәгез.
– Нәрсә өелмә, безнең дә ишетәсе килә. Укы!
Бәхтияр (әкрен генә укый башлый). «Мин, – барча аксөякләр вә гади халыкның, төрле өлкәләр вә илләрдәге җан ияләренең ирекле хөкемдары…»
– Ишетелми.
– Кычкырып укы!
Бәхтияр (кычкырыбрак укый). «…бөтен Русиянең бөек, гали
