куркабыз, чөнки фетнә берәүне дә аямаячак һәм беренче чиратта – ничәнче тапкыр! – милләтнең иң зыялы кешеләре, иң нәфис чәчәкләре харап булачак…
Әмма бүгенге Рәсәйдәге ертлач капитализм үзеннән-үзе генә адәми чырайлы капитализмга әйләнерме соң? Юк, әлбәттә. Бездәге капитализм вәхши генә түгел, ул – аңлы рәвештә җинаятьчел, ул ахырына кадәр криминаллашкан коммунистлар капитализмы. Мәшһүр Иван Ефремовның «Үгез мизгеле» («Час быка») дигән фантастик романын исегезгә төшерәм. Гаделлек көрәшсез генә килмәячәк. Ул шәһитләр сорый… Алда безне нинди көрәшләр көтә торгандыр – анысын әйтүе кыен. Күп сүзле митинглардан, урта гасырлардан калган зәгыйфь һәм ирреаль лозунглардан, ачлык тотулардан көчлерәк кораллар кирәк булмагае…
Максим Горький дигән идем. Безгә аның иҗатын «Ана» романы буенча өйрәттеләр. «Балачак», «Малайлыкта», «Минем университетларым» дигән әсәрләре дә шул Ленин бабай мактаган «Ана» романы күләгәсе астында кала иде. Ә бит Горькийның «Артамоновлар эше», «Окуров шәһәрчеге», «Матвей Кожемякинның тормышы», «Фома Гордеев» кебек әсәрләре русның да, татарның да бүгенге көнен көзгедәге кебек чагылдыралар, әйтерсең лә Рәсәй йөз ел гомерен мәгарәдә йоклап үткәргән дә бүген уянып чыккан һәм аның өзелеп торган болганчык тормышы дәвам итә… Әйләнә-тирәбездә тагын сәрхуш «Страсти-мордасти»лар, «Дөмбер карчык йортлары», «Баламишкин», «Дүдәк-дүдәк» көйләре… «Дума»да миллионерлар утырганда, урамда миллион ятим каңгырап йөри.
Горькийның актык сәгатьләре, соңгы фикерләре белән танышкач, мин аның тирән философ һәм чын пәйгамбәр булуына инанган идем. Яшьлегендә дә пәйгамбәр булган ул. Хәер, пәйгамбәрлек – тумыштан килгән сыйфат бит.
Мин Горькийның «Давыл хәбәрчесе» дигән нәсерен күздә тотам.
Ерак үткәннәрдән бер өн килеп ирешә безгә. Максим Горький Фатих Хөснинең мөлаем тавышы белән: «Көчлерәк дуласын давыл!..» – дип тәкрарлый. Беркавым уйланып торгач, аңа «Инкыйраз»да сурәтләнгән соңгы болгарлар – хәзрәти Җәгъфәр белән Сөембикә ханым да килеп кушылалар:
– Көчлерәк күкрәсен дау-давыл!
– Әйдәгез, даһи сөрәнчеләрдән калышмыйк! – диләр бүген Айдар Хәлимнәр, Фәүзия Бәйрәмовалар.
– Күкрәсен! Тын аҗагай булып кына калмасын инкыйлаб! Тымызык күл ул – кара инкыйраз! Аның сазлыгында кичәге кызыл авызлы сорыкортлар көне-төне зина уйный һәм милләтнең канын имә. Ник дилбегәне көзге үрдәк кебек симез пингвиннарга тоттырабыз? Алар безне очарга өйрәтмәячәк, ә без йолдызлар арасында кыяларга дип яратылган, нан сорап, мүкәләп йә сөйрәлеп йөрергә дип түгел!
– Көчлерәк күкрәсен дау-давыл! – ди безгә рухи яктан Казанда туган Максим Горький. Хәер, рухи яктан гына микән? Хәтерлисезме, үз-үзенә кул салган Алексей Пешковны яман үлемнән гади татар ямчысы коткарып кала бит.
«Крутой» капкорсакларның шәһәр читләрен баскан уенчыктай замок-коттеджларын күргәч, бүгенге ирәннәр янә:
– Көчлерәк күкрәсен дау-давыл! – дип сада4 сала.
Без сезне ишетәбез,
Сада – тавыш, аваз.
