сөйләм телебездән үк күреп торабыз.
Кайчагында бу җинаятьләр кемдер төзегән яман программа буенча тормышка ашырылгандай тоела.
Кузгал, уян, ләгънәт ителгән…
Туктал, туктал, мизгел! Алда кара упкын…
Акыл җитмәс ерак Галәм алысларыннан мең еллар элек вафат шагыйрьләрнең зары килеп иңә Җиргә:
Без бит бакыр тиен, без бер мискин казна,
Әрәм-шәрәм итә безне яман чор-замана!
Тик менә Җир шарында яшәп ятучы сәясәтчеләр моңа бер дә пошынмый: «Гомер бакыйга шулай булган, шулай булып калыр да», – диләр. Чөнки алар – башкалар өчен сызлануны белми торган туң йөрәкле динозаврлар. Аларны сез телевизорда еш күрәсез. Кызганыч, бу сәясәтчеләр арасында әдәбият әһелләре дә күзгә чалына, – димәк, әдәбиятыбыз ярлылана!
Болар Тукайның «Кача күр, кош кеби, мактауларыннан, Хәбәрдар бул ки, шунда ау барыннан» дигән сүзләрен иртәнге дога итеп укырга тиеш иде дә бит…
Бүген безгә бөтен дөньяны баскан гаделсезлек һәм ялган чорында гомер итәргә туры килә. Александр Солженицын үзенең «Ялган кочагында яшәмик!» дигән бер мәкаләсендә: «Ялганнан иң гади, иң ансат котылу чарасы – алдашуда шәхсән үзебез катнашмау», – дигән иде. «Алдак бөтенесен томалап, бөтенесен яулап алган да булсын, ләкин шушы кечкенә генә гамәлебездә үҗәт булыйк: ялган минем аркылы башлык кылмасын!»
«Хөр заман ак кул белән күкләрдән йолдыз чүпләгән» Тукай совет режимы шартларында бик тиз һәлак булган булыр иде. Әлеге алдартазлар аның гаепләрен бик тиз табарлар иде: эмигрант Исхакыйга язган мәдхиясе… Романов-патшалар династиясенә дан җырлаган шигыре… «кадер кичәсе»… Әхмәт Исхакмы соң, Фәйзиме, кайсыдыр бер шагыйребез мондый ялган тәнкыйтьчеләрнең «Гали белән Кәҗә» шигырен эт итеп сүгүе турында оста пародия дә язган иде бугай.
Ватан. Атам иле. Авыл саен диярлек Алып бабай чабатасын каккан кылганлы җирләрем. Хыялый Ак бүре белән Ак барс…
Башта ят тоелган барска инде ияләшеп барабыз. Дөрес, без аны Татарстан гербында гына күрәбез. Ниндидер ак күләгәне хәтерләтә ул, беренче карашка. Сәнгати деталь, – ихтимал, бер-ике генә җанлы сызыкча җитенкерәми аңа. Аны табасы калган… Менә әгәр берәр талант иясе затлы барсны бронзада яки мәрмәрдә сурәтләргә алынса, аңа детальләр турында да уйларга туры киләчәк. Уйлагыз, уйла, сынчылар…
Анам теле… Бу сүз «туган тел» яки «әткәм-әнкәм теле» терминына тәңгәл үк түгел. Чөнки борында еш кына киленнәр башка кавем кызы булып, телләре дә үзгә булган. Ә баланың теле әнкәсенә ияреп ачыла… Бала аңында ике сөйләм керешеп, теле яңа сүзләр хисабына байый һәм камилләшә. Ләкин бүген инде без «ана теле» һәм «туган тел» сүзләрен тулысынча мәгънәдәш дип карыйбыз.
Русча язылып, соңыннан берәр тәҗрибәле тылмач ярдәмендә ана телебезгә күчерелгән мәкаләләр миңа әллә ничек «суррогат ана» карынында яралган бала шикеллерәк тоела… Ятсынам мин суррогат әйберләрдән, өнәп бетермим. Журналыбызда андый корама телле мәкаләләр күренгәләп ала.
Менә
