hüznlü səsləriylə bağırışır, sanki mənim ruhumun məyus sualına göylərdən ilahi bir cavab verirdilər.
FON SƏDRİŞTAYNIN OĞLU
Qoca fon Sədriştayn bir həftədir binadakı mənzilindən bayıra çıxa bilməmişdi. "Qarınqululuğun qaçılmaz nəticəsi" olan podaqra sızıltıları onu geniş pəncərəyə söykədilmiş dərin kreslosunda ölümdən əvvəl işgəncə verilən, ümidsiz bir əsir əzabıyla qıvrıldırdı. Gecələrdən yuxu üzü görməyən qanlı gözləri yorğun bir baxışla Fındıqlının üstündən keçir, mavi Boğazı aşaraq uzaqlara, ta Çamlıca təpəsinə dikilib qalırdı. Hava bir gənc qız qəhqəhəsi qədər şəffafdı, safdı, aydınlıqdı. Şux mayın sabah günəşi bütün İstanbulu bəyaz altundan bir işıq tufanı içində parladırdı. Sonu görünməyən təyyarə uçuşları müqəddəs Kəbəni ziyarət edən şəffaf cənnət quşları kimi Çamlıca təpəsinin üstündə dönür, dolaşırdı. Bu gün İstanbulun, yalnız İstanbulun deyil, bütün Türkiyənin milli bayramıydı! Fon Sədriştayn gözlərini şəffaf quşlardan çəkdi. Üsküdar körpüsünə baxdı. Avtomobillər, tramvaylar, alaylar bir qarışqa seli halında axır; asma qüllələrdə, parıltılı tanklarda böyük bayraqlar yellənirdi. Limanın sahilləri, ən böyük vapurlardan ən kiçik qayıqlara qədər nə varsa hamısı bəzədilmişdi. Millət gənc dahisinin doğulduğu günü qeyd edirdi! Fon Sədriştayn, gözlərindən ruhuna dolan şirin, aydın bir sevincin əsəblərinə süzüldüyünü, yavaş-yavaş bütün vücuduna yayıldığını hiss edirdi. Ayaqlarının ağrılarını bir an unutdu. Gülümsədi. Titrəyən barmaqlarıyla dən düşmüş çal saqqalını sığallarkən qəlbində indiyə qədər heç fərqinə varmadığı, incə bir həyəcanın sürətlə gücləndiyini duydu. Dikəlib təkrar bayıra baxdı. Hər yer, hətta Dolmabağça sarayı belə başdan-aşağı dəfnə budaqları ilə bəzədilmiş, tanklarla əhatələnmişdi. Ayazpaşadan Kabataşa enən dik ana yoxuş iynə atılsa yerə düşməyəcək dərəcədə qələbəlikdi. Orkestrlərin, marşların, şərqilərin əks-sədaları yüksəlir, ruzigar cərəyanı kimi pəncərədən evə dolurdu. Bütün İstanbul sevincdən aşıb-daşır, qabına sığmırdı. Fon Sədriştayn qeyri-ixtiyari:
– Lida! – deyə arvadına səsləndi. Üç otaqdan ibarət olan bu balaca mənzil bir ovuc qədər dardı. Mətbəxdən arvadı soruşdu:
– Nə var?
– Cəld geyin, rica edirəm.
– Nə olub?
– Gəzməyə çıxırıq.
Qapıdan madam Sədriştayn göründü. Qalın gözlükləri altında iri mavi gözləri süzülürdü. Altmışı haqlamış kök, yaşlı qadın təsiri bağışlayırdı. Halbuki bu zavallı qadıncığaz hələ qırx beşində belə deyildi. İyirmi beş il mütəmadi, ağır, nəhayətsiz bir qənaət səbriylə dişi-dırnağı ilə artıraraq quruş-quruş yığdığı sərvətin dünyada valideyn üçün ən sevimli bir vücud tərəfindən oğurlanması onu birdən-birə çökdürmüş, bir neçə ayın içində saçlarını ağartmışdı. Qocalığa görə təminat təqaüdündən məhrum xəstə bir ərlə tək-tənha, ümidsiz qalınca yenə cəsarəti qırılmamışdı. Şimen-difer şirkətindən aldıqları təqaüd maaşıyla intizam, qənaət içində yenə soyuqqanlılıqla, rahat-rahat yaşayırdılar.
– Bayırda nə edəcəyik? Bir işimizmi var?
– Yox.
– Eh?..
– Orxan bəyin doğulduğu gündür də…
– Orxan bəy kimdi?
– Bilmirsənmi?
– Xeyr.
– Çox pis!
Madam Sədriştayn otuz ilə yaxındır əri türk olduğu, Türkiyədə yaşadığı halda bu məmləkətin heç bir şeyini bilmirdi.
– Kimdir bu?
– Bizim milli şairimiz! Gənc dahimiz!..
– Nə olub ki ona?
– Bir şey olmayıb, doğulduğu günü bu ildən etibarən türklər özlərinə milli bayram elan ediblər. Bax, hər tərəf bəzədilib…
Madam Sədriştayn pəncərəyə yaxınlaşıb laqeyd tərzdə çölə baxdı. Sonra:
– Yaxşı… – deyib çəkilərkən əri:
– Gəl biz də çıxaq, Lida… – deyə xahiş etdi.
– Mənim mətbəxdə işim var. Sən özün çıx!
– Gəl işini bir kənara qoy, Lida, böyük günün şərəfinə!
Ciddi qadın yaşlı ərinin bu uşaqsayağı arzusuna güldü:
– Bu böyük gündən mənə nə? – dedi. – Sizin öz bayramınızdı.
– …
Cavab gözləmədən otaqdan çıxdı. Fon Sədriştayn gözlərini gips tavana qaldırdı. Ayaqlarının sızıltıları sanki qəlbində toplandı. Bəli, doğruydu. Öz bayramından ona nə? Özü onun bayramlarında nəzakət xətrinə iştirak edərkən ürəyi sıxılmırdımı? Bəli, iyirmi səkkiz il bir dam altında bərabər qocaldıqları halda ruhları bir-birinə yaddı. Aralarında ümmanların, qarlı zirvələrin ayırdığı keçilməz bir hüdud vardı. Qocaldıqca, xəstələndikcə, bu barsız-bəhərsiz buz çölü daha da genişlənir, daha ziyadə böyüyürdü. Artıq əvvəlki soyuqqanlılığından əsər qalmamışdı. Hər şeyə əsəbiləşir, maraqsız keçən bir həyatın tək-tük xatirələrindən özünə dərin bir ələm yaradırdı. Kitab oxuya bilmir, meşəliklərdə, kolluqlarda gəzə bilmir, yemək yeyə bilmir, pivə içə bilmirdi… Süfrə arxasındaykən saatın onun sızıltılarına qarışan çıq-çıqlarını dinləyib otururdu.
Arvadının belə soyuq davranışı bir an əvvəl qəlbində od tutub alışan iftixar alovunu söndürmüşdü. Ayaqları təkrar zoqquldamağa başladı. Əlləriylə dizlərini sıxır, üzünü büzüşdürür; hərəkətə gəlmək, qalxıb çölə çıxmaq üçün özündə qüvvə tapa bilmirdi.
Qəfildən küçədə bir qışqırtı əks-səda verdi:
– “Vakit”, “Havadis”, “Tan”, “Turan”, “İkdam”, “Böyük qəzet”… “Yarın”, “Haliç”, “Gözəl İstanbul”11, alın, xəbərləri oxuyun…
Qəzetsatan keçib gedirdi. Fon Sədriştayn kreslosundan qalxdı. Pəncərədən başını çıxardı. Səsləndi:
– Qəzetçi, qəzetçi!..
Bu, balaca bir uşaqdı. Dayanıb yuxarı baxdı.
– Beşinci
XX əsrin ortalarında Türkiyədə nəşr olunan qəzetlərin adlarıdır.
