«Budur, sonumuz gəldi. Müsəlmanların qələbəsinə az qalıb! Hanı Konstantinopolun müdafiəçiləri? Niyə əllərindən bir iş gəlmir?» – şəhərdə az qala hamıdan bu cür sözlər eşitmək olardı. Əhali dünənədək «çox yaxşı mühafizə edildiyinə» inandıqları şəhərin bu qədər ciddi təhlükə ilə qarşı-qarşıya qalacaqlarını təsəvvür edə bilmirdilər. İmperatorun başı bir müddət idi ki, hakimiyyət qovğasına qalxmış qardaşlarından canını qurtarmağa qarışmışdı, işi-gücü saray ixtilaflarını yatırtmaqdan ibarət idi. Varlılar öz sərvətlərini qorumağın hayındaydı. Yalnız tək-tük ağıllı adamlar Konstantinopolun əldən gedəcəyi ilə bağlı həyəcan təbili çalırdılar. Bir yandan isə kilsənin birliyi ilə bağlı mübahisələr kralla baş rahibi üz-üzə qoymuşdu. XI Konstantin 1439-cu ildə Florensiyada əldə olunan birlik anlaşmasını dəstəkləyir, baş rahib isə bunu qətiyyətlə rədd edirdi. Papa V Nikola imperatoru açıq şəkildə təhdid edirdi: ya Kilsə birliyinə qoşulun, ya da sonunuz yaxşı olmayacaq! Boğazkəsənin inşasının hansı nəticələr doğuracağını yaxşı anlayan Trabzonlu Georgi (papalıqda katib idi) V Nikola məktub yazaraq qarşıda Roma və bütövlükdə Avropanı gözləyən təhlükə ilə bağlı xəbərdarlıq etdi. V Nikola bu xəbərdarlığı qulaqardına vurdu. XI Konstantinə yalnız bir halda – Kilsə birliyini qəbul edəcəyi təqdirdə yardım əli uzadacağını söylədi. İşi belə görən XI Konstantin 1452-ci il dekabrın 12-də Aya Sofyada9 bu məsələ ilə bağlı qəti qərar qəbul edilməsi üçün toplantı çağırdı. Müzakirə olundu. Birliyə qarşı olanlar öz mövqelərini daha qətiyyətli şəkildə ortaya qoydular…»
Bir sözlə, XI Konstantin çarəsiz duruma düşmüşdü: o, artıq Avropadan hər hansı köməyə ümid eləmirdi. Macarlar II Mehmedlə sülh bağlamış, italyanlar isə daha çox Şərqlə ticarət apardıqları və əsas qazancları bura ilə bağlı olduğu üçün Osmanlı ilə müharibəyə isti yanaşmırdılar. Roma papasının şərti isə göz önündədir!
II Mehmed də məqsədlərindən birinə çatıb: fəth etmək üçün alışıb-yandığı Konstantinopolun xarici aləmlə əlaqəsini kəsib. Şəhərə silah-sursat, ərzaq, hərbi qüvvə, bir sözlə, istənilən cür yardımın gətirilə biləcəyi yolları bağlayıb. Gənc hökmdarın hədəfi böyükdür, lakin bu işin ağırlığı, çətinliyi onu nə qorxudur, nə çəkindirir. Salnaməçilərin, tarixçilərin yazdığına görə, II Mehmed Konstantinopolun fəthindən qeyri heç nə barədə düşünmür, gecə-gündüz yalnız bu haqda fikirləşir, əlinə kağız-qələm alıb hərbi planlar cızır, hətta yeraltı tunellərin harada qazılacağını belə saatlarca düşünüb-daşınır, gəldiyi nəticələri ətrafındakılarla bölüşür, onların da məsləhətlərini dinləyirdi.
Fəthlə bağlı mübahisələr
Bu yerdə bir qədər əvvələ qayıtmaqda fayda var. Hələ 1452-ci ilin sonlarında, soyuq qış gecələrinin birində II Mehmed sədr-əzəm Çandarlı Xəlil paşa başda olmaqla vəzirləri, ağsaqqalları, sərkərdələri Ədirnədə toplamış, öncə ziyafət vermiş, sonra isə niyyətini bəyan etmişdi: yazda «kafir yuvası olan Konstantiniyyə»ni fəth etmək istədiyini söyləmişdi.
Lakin gənc sultanın bu niyyəti mübahisə doğurdu: yenə də bir tərəf ona dəstək verdi, bir tərəf isə müharibələrdən uzaq durmağı məsləhət gördü. Fəth tərəfdarları Bizansın ciddi şəkildə zəiflədiyini əsas gətirib Konstantinopolu ələ keçirməyin mümkünlüyünü söylədilər. Qarşı tərəf isə Avropa ölkələrinin hər bir halda XI Konstantini köməksiz qoymayacağını və nəticədə genişmiqyaslı müharibə başlayacağını, bunun da Osmanlıya zərər verəcəyini iddia edirdi. Onlardan biri – Çandarlı Xəlil paşanın mövqeyi isə lap qəti oldu: «…Konstantiniyyəni fəth etməyə çalışmaq göy üzünü tutmağa cəhd eləmək kimi bir şeydir…».
II Mehmed fəth tərəfdarlarının fikirlərinə tamamilə şərik idi: hələ bir neçə ay öncə Avropa ölkələrinə casuslar göndərmiş, onlardan əhəmiyyətli məlumatlar almışdı. Bilirdi ki, həmin ölkələrin XI Konstantinin köməyinə tələsməkdən daha vacib işləri vardı. Bu isə sultanı qəti hərəkətə keçmək üçün münasib zamanın yetişdiyinə inandırmışdı.
Beləliklə, Çandarlı Xəlil paşa və onunla eyni düşüncədə olanların etirazına baxmayaraq II Mehmed Konstantinopolun fəthinə qərar verdi. O, Boğazkəsən qalasının üzərindən Osmanlı döyüşçülərinə bu cür səsləndi: «Məqsədim islam bayrağını Konstantiniyyə üzərinə sancmaqdır. Başqa bir niyyətim yoxdur. Bu şəhərin alınması mənim taleyimə yazılıbsa, qüllələri, bürcləri daş-torpaq yerinə xalis dəmirdən də olsa, qəzəb atəşimlə əridib muma döndərəcəyəm. Yox, əgər qismət deyilsə, yaxşı niyyətimə görə mükafat görəcəyəm… Tanrı təmiz niyyətlərlə Ona üz tutmuş qulunu heç vaxt darda və ümidsiz qoymaz!»
Qeyd edək ki, hələ Boğazkəsənin inşaatı başa çatmazdan əvvəl gənc sultan Bizans vassalı asılı olan dövlətlərdən əsgər və silah göndərmələrini istəmişdi. Əks halda onların da aqibətinin Qaraman bəyliyindən fərqli olmayacağını söylədi. Bu çağırış cavabsız qalmadı. Nəticədə, məsələn, serb hakimi Georgi Brankoviç min beş yüz süvari göndərdi. Osmanlı dövlətinin hər yerindən hərbi vasitələr toplanıb Konstantinopola yönəldildi. II Muraddan miras qalan xəzinənin ağzı açıldı: II Mehmed müharibəni qələbə ilə başa vurmaq üçün heç bir xərcdən çəkinmirdi. Aydındır ki, Konstantinopol fəth edildikdən sonra ələ keçiriləcək qənimət xəzinəni əhəmiyyətli şəkildə dolduracaqdı.
Fəth hazırlıqlarına yenicə başlayarkən maraqlı bir hadisə yaşandı: Urban adlı bir mühəndis (bəzi mənbələr onun macar, bəziləri sanksoniyalı, bəziləri də dalmaçyalı olduğunu yazır) gənc sultana istədiyi böyüklükdə top tökməyi təklif etdi. Belədə II Mehmed soruşdu: «Konstantiniyyənin divarlarını yıxacaq gücdə top tökə bilərsənmi?» Urban belə bir top tökə biləcəyini söylədi. Bir neçə həftə sonra isə hazırladığı nəhəng topu gənc sultana təqdim etdi. Bu top Boğazkəsəndəki qüllələrdən birində yerləşdirildi. Həmin vaxt Boğazdan bir Venesiya gəmisi keçirdi. Gəmi qaladan edilən xəbərdarlığa məhəl qoymayınca Urbanın düzəltdiyi topu sınaqdan keçirmək üçün fürsət yarandı. Mərmilər tam hədəfə dəydi: gəmi batırıldı, kapitan öldürüldü. Bundan sonra II Mehmed mümkün olduğu qədər daha iri topun tökülməsini əmr etdi. Top dərhal töküldü. O, iki metr yarım uzunluğa, dörd yüz kiloqram ağırlığa malik mərmiləri ata bilirdi. İlk sınaq Ədirnədə baş tutdu. Sınaqdan öncə isə yerli əhaliyə partlayış səsindən qorxmamaq barədə xəbərdarlıq edildi. Yeni tökülən nəhəng toplar bir kilometrdən uzağı vurmaq iqtidarındaydı, mərmilər düşdüyü yerdə iki metr dərinliyə batırdı. Bəli, Konstantionapol divarlarını yıxa biləcək əsl silah bu idi!
Topları çox bəyənən gənc sultan Urbana «afərin» dedi. «Ona elə yüksək ənam verdi ki, vaxtilə xidmətində dayandığı Bizanslı hökmdar bunun dörddəbirini belə versəydi Urban Konstantinopolu əsla tərk etməzdi. Və yəqin ki, şəhərin Osmanlılar tərəfindən fəthi elə də asan olmazdı» – salnaməçilər belə yazırlar.
Topların Ədirnədən
