ötüb-keçir. Gənc alimi hələ ki, tam başa düşə bilmirlər. Doğrudanmı həmişə belə olacaq? Bu sual onu narahat edir. Həmin narahatlıq içində Alberti sevindirən yeganə hadisə 1904-cü il mayın 14-də baş verir – oğlu Hans Albert dünyaya gəlir. Bu, cavan ər-arvadın yaddaşında ən xoşbəxt məqamlardan biri kimi qalacaq. Övladının doğum xəbərini eşidən Eynşteyn şəhərin küçələrilə qaçaraq özünü xəstəxanaya çatdırır, arvadının alnından öpür, körpəni sinəsinə sıxır. O harada olursa olsun, hansı çətinliklərlə üzləşirsə üzləşsin, övladlarından sevgisini heç vaxt əsirgəmir.
Həmin dövrdə Albertin həyatındakı xoşbəxt anların bir qismi də «Olimpiya» akademiyasının yığıncaqları ilə bağlı idi. Dostları Solovin, Qabixt və Besso ilə birgə Bern pivəxanasında keçirilən bu yığıncaqlarda elmi planlar qurulur, Eynşteynin məqalələrinin nə vaxt inqilab yaradacağı məsələsi müzakirə edilirdi. Sanki tezliklə fizikada böyük dönüşün baş verəcəyinə yalnız bu dörd nəfər inanırdı.
1908-ci ildə, nəhayət, ona Bern Universitetində dərs deməyə icazə verilir. Bir neçə ay mühazirələrini dinləməyə yalnız üç-dörd nəfər gəlir. Onlar da, əsasən, öz tanışlarıdır: Mikele Besso, bacısı Maya…
Eynşteyn şöhrətə çatmağı arzulayır və buna nail olacağına bütün varlığı ilə inanırdı. Odur ki tədqiqatlarını davam etdirirdi. Onun sevimli mühakimə metodu «Düşüncə eksperimenti» idi. Bir çox alimlərin sevmədiyi, ancaq Qalileylə Kopernikin çox bəyəndiyi bu metod dolaşıq nəzəri hesablamalara söykənmir. Onun əsasında xəyali eksperimentlər dayanır; bu cür eksperimentlər isə praqmatizmin, intuisiya və yaradıcı təxəyyülün məhsuludur.
Eynşteyn enerji ilə cazibə və enerji ilə hərəkət arasındakı əlaqəni araşdırır. Nəhayət, bir səhər yarıqaranlıq kabinetində onun beyninə «həyatının ən gözəl ideyası» gəlir.
Sərbəst düşmə vəziyyətində olan insan öz çəkisini hiss eləmir. Bu çox sadə həqiqətdir. Ancaq Aristotel ağırlıq qüvvəsi haqqında suala cavab verəndən sonra heç kim onun haqda düşünməyib. Bundan başqa, sərbəst düşmə vəziyyətində olan adam eyni vaxtda əlindəki daşı buraxarsa, o bu daşın düşməyini görməyəcək: onunla eyni sürətlə düşən daş insanın gözündə tərpənməz qalacaq. Ancaq kənar müşahidəçi bu daşın düşdüyünü görəcək. Deməli, cazibə qüvvəsi nisbidir! Zahirən bayağı görünən bu fikir onun daxilində təlatümlər yaradır. Eynşteyn hiss edir ki, kütlə ilə hərəkət arasındakı nisbəti tapıb. Evrika! Sürət və ağırlıq qüvvəsi bir-birinə mütənasibdir!
İdeyalar onun beynində sürətlə inkişaf edir. Üstəlik, onun bir neçə il öncə – 1905-ci ildə «Fizika salnaməsi»ndə çap etdirdiyi elmi məqalələr, tədricən də olsa, elm aləmini silkələməyə başlayıb…
Budur, Berndən çox-çox uzaqlarda, Prussiya paytaxtının mərkəzində, kitab şkafları ilə bəzənmiş kabinetdə bir adam jurnal oxuyur. O sanki ovsunlanıb. Jurnalı səhifələyir, bir an sonra əvvəl oxuduğuna qayıdır, başqa nömrəyə əl atır, onu da vərəqləyir. Hərdən gözünü səhifədən ayırmadan, mexaniki olaraq nəsə yazır. O həm bu jurnala, həm də Berlindəki Prussiya Akademiyasının fizika kafedrasına rəhbərlik eləyir. Həmin adam müasir fizikanın yaradıcısı, görkəmli alim, professor Plankdır. Artıq bir neçə həftədir adı hələ elm aləminə çox da məlum olmayan Eynşteynin məqalələrinin üstündə baş sındırır.
Albertin beş məqaləsi onun jurnalında çap olunandan sonra Plank qələmə əl atmaq qərarına gəlir. O, Prussiya Akademiyasının blankına qısa bir məqalə yazır və katibəyə verir ki, zərfə qoysun. Beləliklə, bu adam öz əli ilə başqa birini elm məbədinə daxil edir.
Plank nisbilik nəzəriyyəsinin kəşfini «böyük hadisə» adlandırır. Məqalədə Kopernik də xatırlanır, bununla belə, əlbəttə ki, ilk növbədə Eynşteynin adı ön plana çıxır.
Albert indi Bernin küçələrində vüqarla addımlayır. Çox keçmədən Plankla gənc alim məktublaşmağa başlayırlar. Bundan sonra Plank assistenti Layeni29 Eynşteynin yanına göndərir. Görüşdən qayıdan Laye öz təəccübünü Plankla bölüşür: sən demə, bu böyük zəka sahibi Bernin hansısa patent bürosunda işləyir və mənasız həyat sürürmüş. Dərhal onunla görüş təyin olunur.
Münhendə, Höttingendə, Parisdə Plankın yazdığı məqaləni maraqla oxuyur, «Fizika salnaməsi»nin gözdən qaçan nömrələrini axtarırlar. Eynşteynin yazdıqları saf-çürük edilir: kimlərsə yazılanlardan şövqə gəlir, bir başqaları fırıldaqçılıqdan dəm vurur, üçüncülər isə gözləmə mövqeyi tutur. Lakin bu yeni nəzəriyyə haqqında öz tələbələrinə danışmağa cəsarət edənlər də tapılır.
Nəhayət, 1909-cu ildə Sürix Universitetinin rəhbərliyi iki addım aralıda ideyaları elm aləmini silkələyən gənc alimin yaşadığının fərqinə varır. Universitet Eynşteynə professor yeri təklif etmək barədə düşünür. Ancaq həmin vəzifəyə Fridrix Adler də namizəddir. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi o, «Politexnikum»da oxuduğu vaxtdan Eynşteyni tanıyırdı. Fridrix bu xəbəri eşidən kimi öz namizədliyini geri götürür.
1909-cu ilin payızı: Eynşteynlər ailəsi Berndən Sürixə köçür. Oktyabr ayında Albert universitetdə professor vəzifəsinə qəbul olunur. Mileva çox sevdiyi Sürixi bir daha özü üçün kəşf edir. O, xoşbəxtdir, həyatının çox hissəsini burada yaşayacaq. 1910-cu il iyulun 28-də onların ikinci oğlu Eduard dünyaya gəlir.
Eynşteyn artıq tanınmağa başlayıb. Şöhrətin qapıları onun üzünə açılıb. Plank Berlin Universiteti qədər nüfuzlu Praqa Universitetinə məktub yazır. Eynşteyni XX əsrin Koperniki hesab edən alim öz həmkarına gənc tədqiqatçını himayəsinə almağı məsləhət görür. Beləliklə, Eynşteyn Mariya Küri30 ilə eyni vaxtda Cenevrə Universitetinin fəxri doktoru titulunu alır.
Sentyabr. Albert elmi konqresdə Plankla qarşılaşır. Onlar ilk dəfə görüşürdülər.
Görüş çox yaxşı keçir, sanki köhnə dostlar uzun illərin ayrılığından sonra yenidən üz-üzə gəlmişdilər. Bu isti münasibət sonradan möhkəm dostluğa çevrilir, hətta keşməkeşli 30-cu illərin sınağından da çıxır.
Sürix Universitetində doktor Eynşteynin mühazirələri geniş auditoriya toplayır. Artıq Berndə üç-beş adamın yer aldığı mühazirələr geridə qalıb. Tələbələr «yeni Kopernik»i dinləməyə can atırlar. Bununla belə, onun mühazirələrinin xeyli mürəkkəb olduğunu hamı etiraf eləyir. Albert mühazirələrində özünü maraqlandırmayan mövzulara toxunmur. Müəllimin səsində hərdən yorğunluq, əsəbilik duyulur.
Ziyalı mühitində də Eynşteyni barmaqla göstərməyə başlayıblar. Sürixin kübar dairələrində onu həvəslə qəbul eləyirlər. Albert bir neçə dəfə Yunqla31 görüşüb. Eynşteynləri tez-tez ailəlikcə nahara dəvət edirlər. Onlar ömürboyu bu şəhərdə yaşaya bilərlər…
Lakin taleyin
