heybətli heyvan görməmişdim. Bədəni elə bil şişmiş kərtənkələ bədəni idi, xırda iynələrlə örtülmüş nəhəng quyruğu arxasınca sürünürdü. Başı xoruz başına oxşayırdı, boynu isə hind quşunun hülqumuna bənzər çıxıntılarla örtülmüşdü. Bu heyvanın qənşərində durub ona baxan adam olduqca kiçik görünürdü.
– Bu barədə nə deyə bilərsiniz? – professor əllərini bir-birinə sürtərək məndən soruşdu.
– Görünür, şəkil təxəyyülün məhsuludur.
– Bəs bu şəkli çəkməkdə o nə məqsəd güdüb?
– Sadəcə olaraq müştəriləri maraqlandırmaq istəyib.
– Başqa izahınız yoxdur?
– Xeyr, ser. Bəs siz bunu nə cür izah edirsiniz?
– Bir şey aydındır ki, həmin heyvan həqiqətən yaşayır. Onu naturadan çəkiblər.
Bir az qabaq savaşdığımızı, yumruq davasına çıxdığımızı lap vaxtında xatırladım, yoxsa şaqqanaq çəkib ucadan güləcəkdim.
– Elədir, elədir, – deyə başalladan sözlərin köməyindən istifadə etdim, – siz haqlısınız. Təkcə kiçicik insan şəkli məni çaşdırır. Hindi olsaydı, deyərdik ki, liliputlar tayfasının bir nümayəndəsidir. Di gəl ki başındakı silindrdən məlum olur ki, avropalıdır.
Professor hirslənib öküz kimi fısıldadı.
– Həddini aşma, – dedi, – yoxsa mənə inanmırsan? Kəmsavad!
Mən onun sözlərinə məhəl qoymadım. Acı-acı gülüb dedim:
– Nə bilim, dedim, bəlkə, liliputdur.
– Bura bax! – deyə qışqırıb irəli əyildi və baş barmağını şəklə vurdu. – Yırtıcının arxasındakı ağacları görürsən? Bu, 50-60 futa qədər ucalan palma ağacıdır. İndi bildin rəssam həmin adamı niyə çəkib? Amerikalı rəssam heyvanın iriliyini, nəhəng boyunu göstərməkdən ötrü öz şəklini çəkib, çəkib ki, baxan adam onunla həmin yırtıcını müqayisə etsin.
– İlahi! – deyə qışqırdım. – Demək, yırtıcı… Heç Çerinq-kross vağzalına yerləşməz.
– Bəli, elədir, – professor özündənrazı halda dedi.
Axı, – dedim, – bir rəsm əsərinə görə insanlığın bu günədək qazandığı təcrübəni lazımsız əşya təki kənara tullamaq düzgün deyil. Bəlkə də, maraq xətrinə çəkib bu şəkli? Zənnimcə, sizin kimi istedadlı alim bu cür xırda məsələyə aldanıb həqiqi yoldan dönməyəcəkdir.
Professor dinməz-söyləməz bir kitab götürüb dedi:
– Bu kitab dostum Rey Lenkesterin yazdığı monoqrafiyadır. Orada bir şəkil var. Bu şəkil səndə böyük maraq doğuracaq… Hə, tapdım… budur o! Öncə diqqətlə qulaq as: “Yura dövründə yaşamış dinozavr-tseqozavrın təxmini zahiri görünüşü. Təkcə arxa ayaqları normal insandan iki dəfə hündürdür”. Bəs bu barədə nə deyə bilərsiniz?
O, kitabı bağlamayıb mənə uzatdı. Orada çəkilmiş heyvan rəsminə baxanda diksindim. Qədim dövrdə yaşamış heyvanla naməlum rəssamın çəkdiyi şəkil arasında tam uyğunluq hökm sürürdü.
– Əlbəttə, bu çox təəccüblü və maraqlıdır, – dedim.
– Yaxşı, – professor dedi. – İndisə, xahiş edirəm, bu sümüyə baxasan.
O, mərhum rəssamın kisəsindən götürdüyü sümüyü irəli uzatdı. Sümüyün uzunluğu altı düym olardı, qalınlığı baş barmağımdan qalın idi. Bəzi yerlərində qığırdaq qalıqları vardı.
– Sizcə, bu sümük hansı heyvana məxsusdur? – deyə məndən soruşdu.
– Yəqin, insanın körpücük sümüyüdür, – dedim.
Müsahibim etiraz bildirən tərzdə əlini yellədi.
– İnsanın körpücük sümüyü əyridir, bu isə, əksinə, nisbətən düzdür. Sümükdə xüsusi çuxur vardır ki, həmin çuxura nəhəng, iri vətər söykənir. Körpücük sümüyündə isə belə şey olmur.
– Demək, bilmirəm.
– Savadsızlığına görə xəcalət çəkmə, çünki bunun nə olduğunu heç Kensinqtonun mötəbər şəxsləri də bilməzdilər. – O, dərman qutusunun içindən lobya boyda bir sümük çıxartdı. – Bu insan sümüyü ilə əlindəki sümük eyni funksiya daşıyır. İndi təsəvvür et ki, həmin heyvan nə boydadır. Qığırdaq qalıqlarına əsasən belə mühakimə yürütmək olar ki, sümük qədim dövrə deyil, müasir dövrə məxsusdur. Bu, elmə məlum olmayan heyvanın sümüyüdür. Yer üzündə onun kimi yırtıcı, onun kimi nəhəng və qüvvəli heyvan olmayıb, elə indi də yoxdur. Yoxsa mənə inanmırsan?
– İnanmasam da, məni maraqlandırdı.
– Onda vəziyyətin o qədər də ümidsiz deyil, hiss edirəm ki, qəlbinin dərinliyində bir şübhə var, sənə rahatlıq vermir. Çalışacağam ki, bu şübhəni tutarlı dəlillərin köməyi ilə yox edim. Hər şeydən əvvəl onu deyim ki, məqsədim həmin məsələni ətraflı və ciddi şəkildə öyrənmək idi. Mərhumun hansı tərəfdən gəldiyini bilirdim, ona görə də məqsədimi həyata keçirməyə çətinlik çəkməyəcəkdim. Qədim hindi rəvayətlərində deyilir ki, həmin tərəfdə heybətli bir varlıq yaşayır. Sən heç Kurupuri haqqında eşidibsən?
– Xeyr.
– Kurupuri zalım və əzazil meşə ruhudur. Onu görən olmasa da, adı gələndə Amazon çayının ətrafında yaşayanlar qorxudan zağ-zağ əsirdilər. Hindilər Kurupurinin harada yaşadığını bilirdilər, o yeri əlləri ilə göstərirdilər. Amerikalı rəssam da o tərəfdən gəlmişdi. Orada nəsə dəhşətli, qorxunc bir varlıq var. Mən həmin varlığın nə olduğunu öyrənmək qərarına gəldim.
– Öyrəndiniz?
Bu yöndəmsiz və yekəpər kişi adamda maraq oyadırdı. Diqqətlə ona qulaq asıb bu qəribə torpaq haqqında müəyyən məlumat əldə etməyə çalışırdım.
– Özümlə iki nəfər hindi götürdüm. Onlar əvvəlcə getmək istəmirdilər, Kurupuridən qorxurdular. Xeyli dil töküb müxtəlif bəxşişlər verəndən sonra, nəhayət, razılaşdılar və biz rəssamın gəldiyi tərəfə getdik. Uzun yol qət edib amerikalı rəssamdan savayı heç kəsin ayağı dəymədiyi yerə çatdıq. Mümkünsə, bu şəklə baxın.
O mənə bir şəkil verdi.
– Qayığımız qayıdanbaş burulğana düşdüyündən çevrildi,
