da günlərini dəbdəbəli səyahət və təhlükəli intriqalara sərf edən beynəlxalq casus-jurnalist olum. Asan plan deyil. Birincisi, onu yerinə yetirmək mümkün deyil. İkincisi, bunu heç istəmirdim də. Mən macəraları evdən çıxmaq istəməyən qadınla müqayisədə qat-qat çox, casusla müqayisədə isə qat-qat az sevirəm.
Mən də, sizin kimi, doğru və doğru olmayan haqqındakı təsəvvürlərlə əhatə olunduğum dünyada anadan olmuşdum və düzgün hərəkət etməyi istəyirdim. Məndən gözlənənləri həyata keçirmək qeyri-mümkün olsa da, illər boyu onları bir-bir beynimdən keçirir, onlara uyğun olmaq üçün üsullar axtarırdım.
Bəzən bizim mənimsədiyimiz təsəvvürlər bir-birinə zidd olur və bizə uyğun gəlmir. Lakin onlar bizim doğulduğumuz dünyanın bir hissəsidir. Onlar dərinə nüfuz edir. Onlar bizə təsir göstərir. Valideynlər övladlarına təzyiq etməməyi ürəkdən istəsələr də, bu baş verir. Uşaqlar təsir altına düşməyə meylidirlər. Onlar tez, bəzən isə möcüzəli şəkildə öyrənirlər. Biz, uşaq olanda, deyilməyənləri belə duyuruq.
Hər bir belə xəbər, istər açıq, istər pərdələnmiş olsun, beynimizə düşür. O, bütün ömrümüz boyu orada qalıb xoşbəxtliyimizə mane ola bilər. Məsələn, siz sanki nə istədiyinizi bilirsiniz, işiniz sizin üçün maraqlıdır, bu işdə uğur qazanırsınız, amma hansısa hiss israr edir ki, başqa şeylə məşğul olmalısınız.
Aparteidə qarşı mübarizənin qızğın çağlarında Cənubi Afrikanın qaynar yerlərindən reportajlar aparan və öz işinə pərəstiş edən 29 yaşlı jurnalist Cek M. mənə deyirdi: «Mən həkim olmalıydım. Jurnalistlik, nəyə görəsə, mənə layiq peşə hesab edilmirdi».
Uoll-stritdə əla pul qazanan, subay, 36 yaşlı Benita B. danışırdı ki, «uğur qazanmış bir adama ərə gedəcəyim, amma onlardan biri olmayacağım nəzərdə tutulurdu».
Bu isə məşhur romanın müəllifi, 47 yaşlı Syuzən K.nın sözləridir: «Fikirləşirəm ki, mən intellektual qadın yox, gözqamaşdıran gözəlçə olmalıydım. Mən isə yaxşı görünməyə çalışmıram da, belə ki, qarşınızda uğursuzun birini görürsünüz».
Bu gözləntilərin Cek, Benita və Syuzənə necə ziyan vurduqları açıq-aşkardır. Təəssüf ki, bu növ gözləntilərin sizə verdiyi ziyanı görmək o qədər də asan deyil.
Vəziyyətinizi təhlil etməyə yardım göstərəcək üsul təklif edirəm. Özünüzə sadə bir sual verməyə çalışın:
Bunu kim demişdi?
Km demişdi ki, siz etdiyiniz işi etməməlisiniz? Bir halda ki, başlamışıq, məhz bunu etməli olduğunuzu kim demişdi?
Sizi konkret cavab verməyə çağırıram. Başqalarının gözləntilərinin qoyduğu məhdudiyyətdən azad olmaq və istədiyinizlə məşğul olmağa başlamaq istəyirsinizsə, bu gözləntilərin sizə necə gəlib çatdığını və onları kimlərin qoyduğunu maksimal dəqiq müəyyən etməlisiniz.
Bizim sinif yoldaşlarımız, qonşularımız, ola bilsin müəllim və ya məşqçimiz – bütün bu adamlar daxilimizə hansısa ideyalar qoyublar. Lakin ən erkən və sarsılmaz gözləntiləri biz əsasən ailədən götürürük. Siz insanların əksəriyyəti kimisinizsə, qohumlarınızın istəkləri bu gün də şüurunuzun dərinliklərində o qədər təkidlə səslənir ki, onlara cavab verərək kəsilməz daxili monoloq aparırsınız. Belə düşünürsünüz: «Sizə belə də lazımdır! Aldınız?!» Yaxud: «Bu onları sevindirəcək». Və ya: «Ax yəqin ki, etdiklərim onların heç xoşuna gəlmir. Zəng vurub danışmaq lazımdır». Ailənin istəkləri bizim, pis və ya yaxşı olsun, bütün məşğuliyyətimizə məna verir. Bu istəklərin vecimizə olmadığını düşünsək belə.
Beləliklə, sizin ailədə vəziyyət necə idi? Qohumlarınızın gözləntilərini hansı yolla öyrənirdiniz?
Bəlkə sizdən nə istədiklərini birbaşa deyirdilər?
«Sən həkim olacaqsan. Ailəmizdə hamı həkimdir».
«Sən mühasib təhsili almalı və ailə şirkətinə gəlməlisən. Biz sənin kollecdə təhsil almaq pulunu qazanana qədər belimiz əyilib, belə ki, indi sən bizə borclusan».
Ola bilsin gözləntilər bu qədər birbaşa olmayıb. Bəlkə sizə gələcəkdə nəyi etməli olmadığınızı tam konkret danışıblar?
Con L. siyasətçi karyerasını arzulayırdı, amma dövlətin biznesə müdaxiləsindən daim şikayətlənən atası siyasətçilərə nifrət edirdi. «Konqresmenlər – Conun atası deyirdi, – sizi, içalatınızla birlikdə, qəpik-quruşa satarlar».
Kerol C. aktrisa olmaq istəyirdi. Ondörd yaşını qeyd etdikləri şam yeməyi zamanı öz arzusu barəsində danışanda ailənin yekdil cavabı belə olmuşdu: «Bu işdə sən uğur qazana bilməyəcəksən. Bu, heç kimdə alınmır. Bunu yadından çıxart».
Bəlkə evdəkilər heç nəyi birbaşa demir, amma gözləntilərini başqa adamları müzakirə edəndə dəqiq müəyyən edirdilər:
«Billin arvadı ondan çox maaş alır – rüsvayçılıqdır.» (Oğlansınızsa, deməli gələcəkdə yaxşı qazanmalısınız, qızsınızsa bunu etməsəniz yaxşıdır.)
«Smitlərin oğlu o qədər böyük ümidlər verirdi ki, amma indi… xırda işlərlə məşğuldur. Consların oğlu isə qoçaqdır, daşınmaz əmlak alveri edir, «mersedesdə» gəzir. Özü də vur-tut iyirmi yeddi yaşı var!» (Necə oğul olmalı olduğunuz tamamilə aydındır.)
Ya da sizin ailə ümumiyyətlə heç nə demirdi. Siz müzakirəyə çıxarılmayan səssiz gözləntilər alırdınız.
Sadəcə «nəticə çıxarırdınız».
Valideynlərin çoxu «Nəylə istəyirsən məşğul ol, təki xoşbəxt ol» deyir. Onlar doğrudan da bunu nəzərdə tuturlarsa, deməli sizin ailəniz ailələrin mindən biridir və mən sizə qibtə edirəm. Başqalarından fərqli olaraq siz həyatınızın işini axtara bilər və daxili münaqişələrdən əzab çəkmədən ondan ləzzət ala bilərsiniz. (Əgər ailənizin min ailədən biri olduğuna əmin deyilsinizsə, onlara xoşbəxt striptizçi olduğunuzu və ya tibb institutunu sevinclə atdığınızı deməyə çalışın. O dəqiqə hər şeyi anlayacaqsınız.)
Yaxşı, ailənin gözləntiləri ilə bağlı küləyin hansı tərəfdən əsdiyini aydınlaşdırdıqdan sonra, gəlin qohum-larınıza bir daha diqqətlə baxaq, amma başqa nəzər nöqtəsindən. Onlar sizdən nə istəyirdilər?
Ağ vərəq götürün, ailənizin bütün üzvlərinin və sizə yaxın olan adamların adlarını yazın. Yəni uşaqlıqda və yeniyetməlikdə sizin üçün mühüm olmuş adamların – müəllimlərin, məşqçilərin, qonşuların, əmi-, dayıuşaqlarının, özünüzdən böyük dostlarınızın adlarını sadalayın.
Hər
