Daş çox suçları götürdü. Bunlar böyük və ağır suçlar idi. Onların sayı artdıqca daş qaralmağa başladı. Və insanlığın suçu o qədər böyük və sonsuzdur ki, Qüdrət Sahibinin nur saçan ağ daşı axırda qaraldı, gecə kimi, suçun özü kimi qapqara oldu. Və haçansa Qiyamət Günü gələndə və Qüdrət Sahibi bütün salehləri və azğınları öz dərgahına səsləyəndə daşda iki iri göz yaranacaq. O, yenidən ağarıb nur saçacaq, Qüdrət Sahibinin əlində qərar tutacaq və bir vaxt Allahın qüdrətinə inanıb öz günahlarını ona tapşırmış hər kəsə şahidlik edəcək. Kəəbə haqqında, Qara Daş haqqında qədim əfsanələr ən azı bunları söyləyir.
Kəəbənin dörd yanınca Hicaz məmləkəti baş alıb gedir ki, onun da mənası «sərhəd manşırı» deməkdir. Bu sərt ölkəyə Mərkəzi Ərəbistanın sonsuz səhraları və sabiilərin30 qədim şövkətli səltənətinin ərazisi bitişir. Fantastik düzümlü çılpaq dağlarla təbiət iki dərin çuxur yaratmışdır. Bu çuxurlardan karvanlar keçib-gedir. Cənubdan Tihamə çölü ilə Yəmənə və şimaldan Suriyaya. Hər iki yol Kəəbədə, Makorabada, ölkənin «Müqəddəsliyində» kəsişir. «Münəvvər» («İşıqlı, Nurlu»), «Um əl-Qura» («Şəhərlər Anası»), «Əl-Mükərrəm» («Nəcib») səhra camaatı Kəəbənin şəhərinə bu adları vermişdi. İranın məğrur şahı isə bu şəhərə xüsusi bir yürüş etməyi özünə heç rəva da bilməmişdi, şəhər ona bu dərəcədə əhəmiyyətsiz görünmüşdü. Bədəvilərin çadır düşərgələrində isə Məkkə şəhərinin qüdrət və gözəlliyi, zənginliyi barədə sonsuz nəğmələr oxunurdu. Çünki səhrada ona tay ikinci şəhər yox idi.
Uzaq ölkələrdən gələn karvanlar Məkkədə rastlaşırlar. Karvanlar görüşən yerdə də möhkəm tikililər yaranır, tacirlər orda yaşayıb artırlar, zənginlik və qüdrət orda təşəkkül tapır. Tacirlər Məkkədə də oturaqlaşmağa başladılar, öz karvanlarını səhralara yola saldılar, möhkəm qəsrlər tikib sərvət topladılar. Ərəbistanın paytaxtı Məkkə həm də ölkənin ticarət mərkəzi oldu. Fəqət Məkkədə yaşayan tacirlər dünənin bədəvi ərəbi idi, beləliklə, bu şəhər dünyanın bütün ticarət şəhərlərindən köklü şəkildə seçilirdi.
Vaxt vardı, bir çox tayfalar Məkkənin hökmdarlığı uğrunda çarpışırdılar. Qanlı döyüşlər olurdu, zira Məkkəyə hakim kəsilən öz sərvətindən arxayın ola bilərdi. Peyğəmbər Məsihdən sonrakı beşinci əsrin axırlarına yaxın Məkkə şəhəri Bənu Qüreyş tayfasının əlinə keçdi. Qədim romantik əfsanələr Məkkədə qüreyşilər iqtidarının özülünü qoymuş böyük qəhrəman Qusainin hiylə və cəsarətindən, ağıl və gücündən xəbər verir. İndi, altıncı əsrdə böyük qüreyşilər tayfası, xeyli vaxtdı, bir sıra xırda qəbilə və ailələrə parçalanmışdı ki, bunlar da bir-biri ilə daha seyrək bağlı idilər və Məkkə üzərindəki ixtiyarı öz aralarında bölürdülər. Bu ailələrdən ən qüdrətlisi, ən zəngini və ən kübarı Əməvi soyu idi.
Məkkə heyrətamiz şəhər idi! Kəəbənin dörd yanında ayrı-ayrı soyların bir-birinə bitişik evləri və qəsrləri ucalırdı. Soy nə qədər zəngin, böyük və qüdrətli idisə, onun evi və qəsri Müqəddəs Kəəbəyə bir o qədər yaxın olurdu. Hər soy səhra adətincə bir qəsrdə yaşayırdı. Hər soy əslində yalnız öz soy başçısının sözü ilə oturub-dururdu və başqa soylardan olan qonşulara pislik etmirdisə, özünü yaxşılıq nümunəsi sayırdı. Hər soy öz ticarətini sərbəst aparırdı və yalnız böyük gəlir imkanları yüksək kapital yatırımı tələb etdikdə bir neçə soy müəyyən alver müddətində birləşirdi.
Təbii ki, hər tacir eyni zamanda həm də cəngavər və döyüşçü idi. Həmin çağlarda tacir Məkkədə bir növ yüksək səhra cəngavəri sayılırdı. Kim, əldə qılınc, öz sərvətini qoruya bilmirdisə, tezliklə kasıblar sırasına düşürdü. Çünki səhra insanlarının bu qəribə respublikasının qanunları, hakimiyyəti və mərkəzi hökuməti yox idi. Hərə öz qəsrində yaşayırdı, tayfa başçısının əmrlərinə əməl edirdi və bunun üçün, səhra bədəvisi kimi, tayfa tərəfindən qorunub müdafiə olunurdu. Ona görə də Məkkədə məhkəmə, dustaqxana və cəza yox idi. Tayfanın dəyərli üzvlərini tayfa hifz edirdi. Ancaq buna baxmayaraq hər hansı bir məkkəli həddən çox suç işlədirdisə, tayfadan qovulurdu, səfillər sırasına qatılırdı. Məkkə sakinləri qəfil varlanmadan sonra da öz ilkinliklərindən, ən xırda şeyi belə, itirməmiş birdən-birə zənginləşən bədəvilərdən başqa bir şey deyildilər.
Bununla belə, Məkkə dinlikdən başqa heç nəyə bu cür təcili ehtiyac duymayan gəlişkənli, zəngin bir şəhər, ticarətlə məşğul olan bir şəhər idi. Dinclik isə həmrəylik duyğusunun hansısa forması ilə təmin oluna bilərdi. Bütün şəhərə, onun rifahına və var-dövlətinə dəxli olan məsələlər üçün də «mala» deyilən bir şura vardı. Kəəbənin yaxınlığında, idarə binasında, «dar ən-nədva» deyilən yerdə ağsaqqal məkkəlilər ümumi məsələləri müzakirə etmək üçün zaman-zaman toplaşardılar. Qırx yaşını keçmiş hər bir məkkəli bu iclaslara gələ bilərdi. Lakin bu şuranın varlığı heç də o demək deyildi ki, Məkkədə nəsə bir demokratiya vardı. Vacib məsələlərin həlli bir ovuc «Batha» soylarının, yəni şəhərin Kəəbəyə yaxın Batha məhəlləsində məskunlaşmış soyların əlindəydi. Bu soylar Məkkənin bankirləri və iri tacirləri idilər. Onlar borca pul buraxır, xaricə karvanlar göndərir və o dövrün mədəni aləminin böyük ağalarının üslubunda az qala sivil bir həyat sürürdülər.
Bunlar Əməvi, Məhzun, Nofəl, Əsəd, Züra və Zam soyları idi. Bu soylar və onların görkəmli nümayəndələri Əbu Süfyan, Əbu Cəhl, Üsbə və digərləri şəhərin əsas vəzifələrinə irsən sahib idilər. Şəhərin çox cüzi ictimai idarələrindəki vəzifələr, məsələn, qoşunbaşı, sarvan vəzifələri və başqaları qədim zamanlardan bu kübar Qüreyş ailələrinə mənsub idi.
Məkkə Qüreyş ailələrinin rifahının artırılması üçün yaradılmış tacirlər respublikası idi. Bu, böyük banka və ya şirkətə bənzəyirdi ki, orada çeşidli səhmdarlar bir-biri ilə küsülü ola bilərlər, fəqət hamı yüksək gəlirdə ortaq marağa malikdir. Hər tacirin təhlükəni gözünün altına alıb dışarı aləmə göndərdiyi xırda karvanlardan başqa, ildə iki dəfə, demək olar, bütün məkkəlilərin iştirakı ilə böyük ticarət karvanları yüklənirdi. Karvanda iki-üç min dəvə olurdu və ikiyüz-üçyüz kişi döyüşkən qaraul dəstəni təşkil edirdi. Karvanlar altı ay yol gedirdi. Alverin incəliklərinə bələd məkkəlilərin evə gətirdikləri gəlir isə bir qayda olaraq əlli-yüz faiz arasında olurdu. Əlvan metal, muncuq, ədviyyat, ənlik-kirşan, ətriyyat, silah, qul – bir sözlə, qədim dünyanın satdığı hər şey Məkkəyə axışıb orda anbarlara yığılır və dəriyə, qadına, xurmaya və digər səhra məhsullarına dəyişdirilirdi.
Səhra xatunu Məkkə əcnəbi üçün özündə çoxlu cazibədarlıq gizlədirdi. Hər il sonsuz karvanlar Məkkənin küçə və yolları ilə oüz-buüzə gedirdi. Dəvələr yumşaq, ehtiyatkar yerişlə irəliləyirdilər, yunlarında səhranın tozu, gözlərində çölün həsrəti. Boğazlarından kiçik zınqırovlar asılırdı
Sabiilər – Saba səltənətinin sakinləri. Quranda və Tövratda adları çəkilir.
