yetirmiş olurdu.
Qurban kəsilməsi üç mərasim (ritual) ocağı ilə müşayiət olunurdu, qurbangahın qibləsi üzü Şərqə olurdu. (Altayın coğrafi mövqeyi nəzərdə tutulur. – T.H.)
Bu mərasim Altayda XIX əsrə qədər icra olunmuşdur. Hindistanda isə xeyli əvvəl, ingilislərin müstəmləkəsi olandan unudulub.
Türklərdə belə məsəl olub: «At dırnağı dəyən yerlərin hamısı bizimdir.
Yeri gəlmişkən: zəmanəsinin hər bir mədəni adamı kimi, Kolumb türk dilini bilib. Tarixi okean səyahətində o, Hindistanın Böyük xanına məktub aparıb.
Hindistanda və İranda türk xanlıqlarından Marko Polo da kifayət qədər yazıb. «Kitab»ının üçdə biri onlara həsr olunub – az qala iki sətirdən bir «Böyük Kan», «türk» sözləri işlənir.
Budur, dünyanın ən qədim mədəni ölkələrindən biri Hindistanın zəngin mədəniyyətinin yaradılmasında türk iştirak edib. (dünya memarlığının tacı sayılan Tacmahalın memarı türkdür və məhz Azərbaycan türküdür. – T.H.)
TÜRK HİMNİNİN PARS MELODİYALARI
Göy Allahını tanımayan yalnız Şimali Hindistan deyildi.
Yeni eradan çox-çox əvvəllər Altayın «ağ səyyahları» Orta Şərqdə də olmuşdular. Orta Şərq onda kədərli bir mənzərə yaşayırdı: ölkə üzülüb gedirdi, Babilistanla iflasedici müharibə onu əldən salmışdı. Yerli sakinlər özləri altaylıları dəvət etmişdilər. Öz talelərini onlara etibar etmişdilər. Ayrı çıxış yolları yox idi, Babilistanın köləliyindən ancaq belə xilas olmaq olardı.
Hindistandan fərqli olaraq, xalqların Böyük köçünün ilk dalğasının buraya nə vaxt gəlməsi məlum deyil. Ancaq Əhəmənilər xanədanı o haqda nəsə yada salır. Əhəmənilər eradan əvvəl 558-ci ildə hakimiyyətə gəldilər. Altay çarlarından birincisi Kir oldu. O, Farsıstan adı ilə güclü bir dövlət yaratdı.
Qədim dünyanın yarısını, o cümlədən Misiri, Babilistanı və bütün Mesopotamiyanı özünə tabe etdi.
Buna görə də Böyük təyinini aldı.
Çar nəcib nəsildən idi, onun hamisi bars (bəbir) idi.
Yəqin buradan da Kirin yaratdığı dövlət Pars (Persid) adını alıb.
Bu, türk sözü olub, ari nəsəbli insanlarla bağlıdır.
Onlar şimaldan gəlmişdilər – Əhəmənilər özləri belə deyirlər.
Başqa mülahizə də var: «Pars» türkcə pələngin «bars» adlanan bir növünü göstərir. Ancaq pələng Altayın malı deyil – Orta Şərqdə isə var. Hesab etmək olar ki, pələng çar nəslinin himayəçisi olub. Bundan sonra bir obraz kimi Şərqin sənətinə girir.
«Pələngin» (daha dürüstü «barsın») ölkəsi getdikcə çiçəklənir.
Çarı ilahiləşdirirlər, onu yerə göndərilmiş Xilasedici sayırlar. Bu süjetə sonralar Apokalipsis daxil olur. Bu, «ağ sərkərdənin» başçılığı ilə təşkil edilmiş ilk atlı ordudur.
Bunu dünya görüb və heyrətlənib.
Kirin ordusunun əsasını-nüvəsini «məğlubedilməzlər» təşkil edirdilər–min nəfər seçmə süvaridən ibarət olub.
Zireh və dəbilqə geyinmiş bu süvarilər çarın şəxsi mühafizəçiləri idilər. Bunlara xəzərlər deyirdilər.
Burada hər şey Altaydakı kimi gözəl idi.
Bununla belə, Parsın ən çox çiçəklənmə dövrü Daranın zamanında olub. Dara müharibələri ilə yox, dövlət islahatları ilə şöhrətlənib. O, ölkəyə Altayın dövlət quruluşunu gətirdi.
Bu, dünyada ilk türksayağı inzibati islahatlardan biri idi.
Parsda türklər təxminən iki əsr hakimiyyətdə oldular və çox şeyə nail oldular. Ancaq onların qüdrəti qırıldı.
Əski inanclı kahinlər güclü çıxdılar. Qəsd toru qurdular.
Çiçəklənmiş ölkəni dağıtdılar. Heç sən deyən bir müqavimətə də rast gəlmədilər. Çar onları tabe olmağa məcbur edə bilərdi. Etmədi. Öldürə bilərdi. Öldürmədi.
Çar inanca hörmət nümunəsi göstərdi. Əcdadından bilirdi: inancı zorla qəbul etdirmək olmaz. Bu düşüncə Əhəmənilər xanədanına son verdi.
Bəs xanədan necə məhv oldu?
Tarix dəqiq məlumatlar saxlamayıb. Xalqın rəvayətlərində isə belə açıqlanır: Çarı öz təbəələri öldürüb. Bu, Altayın ənənələrinə uyğundur. Əgər hökmdar xalqın taleyini çiçəkləndirə bilmirsə, o, qurban getməlidir: onu – Allahın padşahını camaatın qarşısında öldürürdülər.
Qayda belə idi. Türk hökmdarının səhv etməyə ixtiyarı yox idi, əks halda o, hakim deyil.
Dini ehtiraslar Böyük Parsı payız yarpağı kimi fırladırdı.
Nahaq yerə bu süqutu Makedoniyalı İsgəndərin ayağına yazırlar. Heç bəlkə o, Parsda olmayıb. Onun Parsa yürüşü mifə bənzəyir, sübutlarla təsdiqlənmir.
Bu nizamsızlıq Parsda çox çəkdi.
Nəhayət, başqa bir altaylı hakimiyyətə gəldi. Ona xan Arsak deyirdilər. Bu, türkcə Bahadır Sak (igid sak) demək idi.
O, yeni bir nəslin, Arşakilər sülaləsinin və Parfiya dövlətinin əsasını qoydu.
Atlıların Qafqaza gəlməsi hiss olunmadı. Onları ilkin Dərbənddə tanıdılar. Bu qala-şəhər Şimalla Cənubun, Şərqlə Qərbin yollarının qovşağında yerləşirdi. Avropaya Roma imperiyasına yollar buradan başlanırdı.
Həmin hadisə eradan əvvəl 250-ci ildə baş verdi.
O vaxtdan Orta Şərq əbədi olaraq türk mədəniyyəti ilə üzviləşdi.
Şəhərlərdə, ziyalı-işıqlı insanların ağlında, ürəyində bu mədəniyyət baş oldu.
«Xilasedici» sözü göydən yerə endi – yer gerçəkliyi oldu.
Əski Parsın bir hissəsi olan yeni ölkə dağınıqlıqdan çıxdı, yenidən güc qazandı.
Açı-Dahaqa əfsanələri xalqların Böyük köçü ilə bağlı bu tarixə zəif, zərrə şəklində bir işıq salır. Ancaq İranda bu məsələlər haqqında Hindistandakından çox az məlumat var.
Açı-Dahaqa Orta Şərqdə hakimiyyətə
