amma sadəcə əyanilik xatirinə riyazi emala asan tabe olmayan bir sonrakı amilə işarə edəcəyəm.
İşarə edəcəyim hallar ayrı-ayrılıqda kifayət qədər mə-lumdur. İyirmi yaşa qədərki gənclik dövrünü yaşayan ki-şini adətən özündən yaşca çox böyük – yaşı 35-dən az ol-mayan qadınlar cəlb edir. Yetkinləşdikcə o daha gənc qa-dınları sevməyə başlayır. Eyni ilə bunun kimi gənc yeni-yetmə qızlar gənclərə nisbətən yaşlı kişilərə üstünlük ve-rirlər ki, daha sonra çox vaxt ərlərinə oğlanlarla xəyanət et-sinlər. Bu halların kökü onlara bir lətifədə göstərildiyindən daha dərində olmalıdır.
Bu əsərin tək bir qanunla məhdudlaşması zərurət ol-sa da həqiqət naminə onu ən yaxşı şəkildə formalaşdırma-ğa çalışaq ki, heç bir yalançı sadələşdirməyə yol verilmə-sin. Hətta burada rolu olan bütün amilləri və şübhə altında olan qanunları müstəqil kəmiyyətlər kimi gətirmədən mü-tənasiblik amilini tətbiq etməklə böyük bir dəqiqilik əldə etmiş olacağıq.
Birinci formul yalnız ideal qüvvənin cinsi cazibəsinin bütün bircinsli hallarının “iqtisadi” açıqlamasıdır, çünki cinsi münasibət, ümumiyyətlə, bu qanunla müəyyən olu-na bilər. İndi biz istəyirik ki, hər bir təsəvvür olunan hal-da cinsi qohumluq üçün ifadə verək. Elə bir ifadə ki həm də özünün qeyri-müəyyən forması sayəsində eyni zaman-da eyni bir cinsin müxtəlif növündən olan iki varlığın mü-nasibətlərinin ümumi təsvirini verə bilsin.
Onların qarşılıqlı cazibəsinin gücü belə ifadə olunur:
KA = –xf(t)–(II),
Burada f(t) zamanın hansısa empirik analitik bir funksiyasını, fərdlərin bir-birinə təsir edə biləcəyi zamanı, “reaksiya zamanını” bildirir.
К-mütənasiblik amilidir, buraya biz bütün məlum olan və olmayan cinsi yaxınlıq qanunlarını daxil edirik, o bundan başqa növ, irq və ailə yaxınlığının dərəcəsindən, eləcə də hər iki fərdin sağlamlığından və xəsarətinin olma-masından asılıdır. Nəhayət, bu amil onlar bir-birindən uzaqlaşdıqca azalır və bəlkə də, hər bir verilmiş hal üçün xüsusi müəyyən olunur.
Linkeisin “Poçt karetasında” adlı novellasında cinsi cazibə müdhiş bir ustalıqla qüdrətli kortəbii bir qüvvə ki-mi təsvir olunmuşdur. Cinsi cazibə eyni ilə kökün yerin mərkəzinə tərəf böyüməsi yaxud bakteriyaların mikros-kopda ştiftin kənarlarındakı oksigenə doğru hərəkəti kimi təbiət qanunları ilə şərtlənir. Doğrudur, bu baxışa hələ alış-maq lazım gələcəkdir. Bununla belə, mən bu məqama indi qayıdacağam.
Əgər a-b öz maksimal qiymətinə çatırsa;
lim(a-b)= Max=1)
Onda lim A = kf(t).
Bəlkə də, burada hansısa müəyyən halda, ümumiy-yətlə, insanlar arasındakı bütün simpatiya və antipatiya-lar ifadə olunmuşdur (lakin onların ictimai hüquq qayda-ları üçün əsas kimi dar anlamda sosial münasibətlərə heç bir aidiyyəti yoxdur), bir halda ki, onlar bizim cinsi yaxın-lıq qanununda əsaslandırılmamışdır, qohumluq münasi-bətlərinin gücünə mütənasib olaraq K artırsa, A kəmiyyə-ti, məsələn, yad milliyyətlər arasında olduğuna nisbətən həmfikirlər arasında daha böyük olur.
f(t)-nin öz qiymətini saxlamasını birlikdə yaşayan müxtəlif növ iki ev heyvanı arasındakı münasibətlərdə müşahidə etmək olur: birinci hərəkət çox vaxt barışmaz düşmənçilik, qarşılıqlı qorxudur (burada A mənfi işarəli olur), daha sonra isə onun yerini ən dostyana münasibətlər tutur və onlar bir-birlərini axtarmağa başlayırlar.
Bir halda ki, cinayət qanunlarında sodomiya haqqın-da paraqraf hansısa real faktlara istinad etməlidir və bir halda ki, insanla toyuq arasında da cinsi aktlar müşahidə olunmuşdur, onda buradan görünür ki, k geniş hüdud-larda sıfırdan böyük olur. Beləliklə, biz iki tədqiq olunan fərdi nəinki eyni bir növlə, həmçinin eyni siniflə də məh-dudlaşdıra bilmərik .
Kişi və qadın orqanizmlərinin hər hansı bir görüşü-nün təsadüfi olmayıb müəyyən qanunlara tabe olması fik-ri tamamilə yeni bir baxışdır, ondakı daha öncə göstəril-miş yadlıq məcbur edir ki, cinsi cazibənin təbiətinin tam bir sirr olması haqqındakı dərin məsələ tədqiq olunsun. Vilhelm Pfefferin məlum təcrübələri göstərdi ki, müxtəlif çiçəksiz bitkilərin spermatozoidləri yalnız innatura qadın arxeqoniyaları tərəfindən deyil, həmçinin təbii şəraitdə ya gerçəkdən sonuncular tərəfindən ifraz olunan, ya da süni yolla hazırlanan maddələr tərəfindən cəlb olunur. Çox vaxt hətta elə maddələr tərəfindən cəlb olunur ki, onlarla toxum telləri yalnız eksperimental şəraitdə əlaqəyə girir-lər, çünki təbiətdə onlara heç rast gəlinmir və yalnız elmi təcrübə yolu ilə əldə olunur.
Beləliklə, qıjıların spermatozoidləri arxeqoniyalardan çəkilmiş alma turşusu, həmçinin sintez yolu ilə alınmış al-ma turşusu və hətta melein turşusu tərəfindən cəlb olu-nur. Yarpaqlı mamırların spermatozoidləri isə şəkər qa-mışı tərəfindən. Bizə məlum deyil ki, məhlulun qatılığın-dakı fərqlər spermatozoidə necə təsir göstərir. O daha bö-yük qatılıq istiqamətində hərəkət edir. Pfeffer bu hərəkət-ləri “xemotaktik” adlandırmış və həm bütün bu hallar, həm də digər cinsiyyətsiz hərəkət halları üçün “xemotro-pizm” anlayışı yaratmışdır. Çox şey bunu təsdiq edir ki, heyvanlarda dişinin hiss orqanlarının köməyi ilə onu uzaqdan sezmiş erkəyə göstərdiyi təsirə xemotropizmə bənzər məlum məqamlarda baxmaq lazımdır.
Çox ehtimal ki, bu xemotropizm dişinin bədəninə düşmüş məməlilərin toxum tellərinin etdiyi o enerjili və inadkar hərəkətlərin səbəbidir. Bu hərəkətlər içəridən uşaqlığın boynuna əks istiqamətdə selikli qişanın titrək kirpikciklərinə tərəf yönəlmişdir. Xaricdən heç bir dəstək almadan onlar günlərlə hərəkət etməkdə davam edirlər. Spermatozoid demək olar ki, sirli bir düzgünlüklə bütün mexaniki və digər maneələrə rəğmən yumurta hüceyrəni tapır. Bu bəzi balıqların inanılmaz səyahətlərini çox xatır-ladır. Məsələn, semqa qidalanmadan dənizdən Reynin mənbəyinədək aylarla dolaşır və elə oradaca kürü tökmək üçün təhlükəsiz qida ilə zəngin yer tapır.
Digər tərəfdən Falkenberqin Aralıq dənizində yaşa-yan bəzi ali yosunlarda mayalanma prosesini şərh edən gözəl təsvirini yada salaq. Məsələn, biz iki əks maqnit qüt-bünü birləşdirən güc xətlərindən bəhs edirik. Belə bir təbi-ət qüvvəsini biz spermatozoidin yumurta hüceyrəyə qarşı durdurula bilməyən meylində müşahidə edirik. Bütün fərq ondadır ki, ölü materiyanın hərəkətləri ətraf mühitin gərginlik halından asılı olaraq dəyişə bilir, o halda ki, canlı materiyanın gücü həqiqi güc mərkəzləri olaraq orqanların özlərində lokallaşıb. Falkenberq müşahidə etmişdir ki, yumurtaya doğru hərəkət zamanı spermatozo-idlər, adə-tən, onları işığa cəzb edən qüvvəni belə dəf edirlər. Xemo-taktik təsir, yəni cinsi meyil fototaktik təsirdən daha güclü ola bilir.
Bizim formula az uyğun gələn iki fərd bir-birilə əla-qəyə girəndə az sonra onun
