kişilərə rast gəlməzsən. Tarix Bakının kəndlərində sanki son günlərini yaşayır.
Bu yazıda Bakının unudulmuş keçmişinə bir addım da olsa yaxınlaşmaq istədim. O keçmişdə mənim ömrümün bir parçası qalıb və hələ də qos-qoca zamana öc verməyən qədim-qayım tut ağacı qalıb. Günü sabah gedəcəm kəndə və gecəni o tut ağacının altında keçirəcəm. Mən kənddən çıxandan o məhlədə çoxu dünyasını dəyişib, amma Kamil əmi qalır, Qasıməli dayı yaşayır, Sahib, Azad, Əziz, Rafiq, Ələkbər yenə yay axşamlarında o ağacın altına yığılırlar. Amma bilirəm, tut ağacı məndən küsüb, budaqlarına əlim çatmayacaq…
Bakının serenadası
Əvvəllər mən Bakını çox sevirdim. Şərq və Qərb dəyərlərinin toqquşduğu bu polifonik məkana sevgimin kökü Xəzər dənizindən su içir, desəm, yanılmaram. “Xəzərin qucağında yatıb dincələn” Bakının qarışqa kimi qaynaşan insanları ilk baxışda adamda elə təəssürat yaradır ki, şəhər özü tənbəl, yatağan olsa da, sakinləri işgüzar, çalışqan, kəl kimi dözümlü və sağlamdırlar.
Tofiq Quliyevin “Bakı haqqında mahnı”sını heç vaxt sonacan dinləyə bilmirəm. Mənə elə gəlir ki, bu mahnı Bakının yuxudan ayılıb özünə kənardan baxmasına mane olur.
Bakının dünyanın bütün ziddiyyətlərini özündə birləşdirən bir nöqtəsi var. Bura “Zavağzalnı” deyirlər. Keçmiş əyyamlarda erməni lotuları burada yerləşən kafedə donuz kababı çəkərdilər. İndi o kafenin yerində “Şuşa” restoranı tikiblər, kababçılar da özümüzünkülərdir. İldə-ayda bir Şuşa yadlarına düşə, ya düşməyə… Biz itirdiyimiz torpaqların adlarını Bakıda şadlıq saraylarına vermişik, içində düd deyincə yeyib-içib köpüklü sağlıqlar demişik, “Yanıq Kərəmi”yə qol götürüb oynamışıq və… qusub- batırmışıq oraları…
Vağzalın üstündəki “Qarabağ” mehmanxanasının da axırına çıxdıq. Bu yer indi axşamlar vahimə doğurur və buranın hüznlü proyeksiyası çoxlarına Qarabağın özündən daha maraqlı görünür. Bakını göydələnlərlə fəth etmək istəyirlər. Bir vaxtlar Bakının yaraşığı olan “Xruşşovka”lara elə bu səbəbdən ölüm hökmü kəsildi.
Belə bir ideya təbii ki, rəhmətlik Xruşşovun öz ağlına gələ bilməzdi. Onun xaricdə görüb bəyəndiyi panellərdən tikilmiş kütləvi beşmərtəbə massivləri sonralar SSRİ-ni də ağuşuna aldı. O vaxtlar bu tipli tikililər Parisin fəhlələr yaşayan məhəllələrində kifayət qədər idi və onların istismar müddəti də çox az idi. Elə Bakının özündə də təzə tikilən bu binalara “vremyanka” deyirdilər. İndi bu binaların da axırı çatıb, tarix geniş ağzını açıb onları udmağa hazırlaşır.
Biz inqilabi romantikanın gerçəkliyin qart sifətinə çırpılan dalğalarında nələr görmədik? M.S.Ordubadinin təsvir etdiyi gizli Bakı hələ də bizim üçün gizli olaraq qalır və yəqin ki, bundan sonra da belə qalacaq. Biz heç bu günümüzün gizli Bakısına, pərdə arxasındakı Bakıya rəhmətlik Ordubadi qədər bələd deyilik.
Bakı sadə insanlarımızın qafasında “can Bakı, can Bakı, can sənə qurban Bakı!” kimi sentimental əhvalda inikas edir. Toy-düyündə girdirmə Bakı arağından vurub keflənəndən sonra ara müğənnilərinə “Bakılı balasıyam” mahnısını sifariş verərək şabaş yarışına çıxmasaq qan düşər.
Tikilən körpülərin güdazına gedən körpülərdən xəbərimiz varmı? Hansı ki, o körpülər bizi uşaqlığımızın Bakısına aparırdı… Hardasa oxumuşdum ki, bu şəhərin işıqlı nəyi varsa, asanlıqla bir-iki çantaya yığıb aparmaq olar. “Bakı küləklər şəhəridir” deyib öyünənlərin ağlına həmişə şübhə ilə yanaşmışam. A balam, bu külək nə matah şey olub sizinçün?!
Müşfiqin “Küləklər”iylə indiki bu sırtıq, üzlü küləklərin nə əlaqəsi var, bilmirəm. Hələ o şeirin alt qatlarında gizlənən mənanı çözələyin, görün, nakam şair nə demək istəyib. Küləklər, bir də yağışlar həmişə Bakının paxırını açıb – töküb, əvəzində gül-bülbül şüərasının şah beytinə çevrilib. Bu da sənə daha bir təzad!
…Qara şəhərin sərhədləri boyunca uzanan genişlikdə sanki dünyanın sonuna yetişirsən. Göydələnlər bizi dünyadan, əsl Bakıdan ayrı salır. Göydələnlərdən yıxılıb ölənlər də şəhiddirlər. Sabah o göydələnlərdə rahat və asudə yaşayanlar binanın tikintisi zamanı əcəl-mayallaq olanları heç vaxt xatırlamayacaqlar amma…
Göydələnlərin kölgəsi altında yaşayan cırtdanlar bizik – o göydələnlərə tramvay pəncərəsindən, yastı-yapalaq damlardan boylananlar… O nəhəng kölgələrin altında boğulan, əzilən küçələr həm də bizim keçmişimizin bir parçasıdır.
Uşaqlıqda mən Bakını çox sevirdim… Yayda sırtıq ağcaqanadları, qışda isə canavar ağızlı küləklərilə zəhləmi töksə belə uşaqsayağı xoşbəxtlik içində bu şəhərdə yaşamağımdan qürur duyurdum. Bu sevginin izləri köhnə qəlpə yarasının sızıltısı kimi hərdən məni yatmağa qoymur…
Şeyxi güllələdilər…
Azərbaycan Ali Məhkəməsinin cinayət işləri üzrə Məhkəmə Kollegiyası Axundov Molla Kamiyab Fətulla oğlunun ittiham edilməsi barədə işə 5 noyabr 1959-cu ildə yenidən baxmışdır. Axund Molla Kamiyab Fətulla oğlu haqqında Azərbaycan XDİK üçlüyünün 1937-ci il 31 dekabr tarixli qərarı ləğv edilmiş və onun barəsindəki işin icrası ittihamnamə sübut olunmadığı üçün xətm olunmuşdur.
Axund Molla Kamiyab Fətulla oğlu həmin işə əsasən, ölümündən sonra bəraət almışdır.
Azərbaycan Ali Məhkəməsi sədrinin müavini: S. M. İmanov, 2 dekabr, 1959-cu il.
Bir də oxuyuram bu bəraət kağızını… bir də… bir də… Məşum 37-ci il inkvizisiyası bir daha yaddaşın nifrət qatını oyadır. Bir dəstə canavar sürüsünün qanlı dişləriylə üyüdülən bütöv bir ziyalı nəslinin nəhəng boşluğunda min cür hoqqalar çıxaran, qondarma ideologiyalar yapan ütülənmiş “ideoloqlar” həmin nəslə mənsub olan adların dilə gətirilməsini belə yasaq etdi, onların yaddaşlardan, düşüncələrdən silinməsini hökm etdi.
Axund Molla Kamiyab Fətulla oğlu da o məhv edilmiş nəslə mənsub din xadimlərindəndir. Əslən içərişəhərli olan Kamiyab 1870-ci ildə anadan olub. Hələ erkən yaşlarında atası onun təhsilinin qayğısına qalmış, 1890-cı ildə ruhani təhsili almaq üçün onu İrana göndərmişdir. Kamiyab əvvəlcə Qum, sonra isə Məşhəd şəhərlərində mükəmməl dini təhsil almış, islamın fəlsəfəsinə dərindən bələd olmuşdur.
Kamiyab İrana təhsil almağa getmişdi. Amma bilmirdi ki, orada onu gözəl bir qismət gözləyir. Nə idi bu qismət?..
Xoş bir təsadüf
