o‘rnatish kerakka o‘xshab qoldi.
Teddi bo‘lsa, ko‘nglidagi gapni aytib olgandan so‘ng, kayfiyati ancha ko‘tarilib, o‘z yo‘liga jo‘nadi. Biroq Xoll uyiga qaytgandan keyin tartib o‘rnatish o‘rniga, Sidderbrijda shuncha uzoq qolib ketgani uchun talay ta’na va malomatlar eshitdi, yangi ijarachi haqida qo‘rqa-pisa bergan savollariga esa qo‘rs, lekin mujmal javob oldi. Ammo har qalay soatsoz tomonidan Xollning ko‘ngliga solingan shubha butunlay yo‘q bo‘lib ketmadi.
– Siz, xotinlar, hech baloning farqiga bormaysizlar, – dedi janob Xoll, qulay fursat kelishi bilanoq musofirning kimligini batafsil bilib olishga jazm qilib.
Ijarachi o‘z yotoqxonasiga kirib ketganidan keyin (soat to‘qqiz yarimlar chamasi edi), janob Xoll kishining jig‘iga tegadigan bir qiyofada g‘o‘dayib mehmonxonaga kirdi-da, go‘yo bu yerda musofir emas, balki o‘zi xo‘jayin ekanini namoyish qilmoqchi bo‘lgandek, jihozlarni diqqat bilan ko‘zdan kechira boshladi; so‘ng u noma’lum kishi qoldirib ketgan matematik xulosalar chiqarilgan qog‘ozga jirkanib nazar tashladi-da, xonadan chiqib ketdi. Uxlashga yotar ekan, janob Xoll xotiniga ijarachining ertaga keltirishlari lozim bo‘lgan yuklari nimalardan iborat ekanini diqqat bilan tekshirib ko‘r deb, maslahat berdi.
– O‘zingga daxli bo‘lmagan ishga tumshug‘ingni tiqma, – deb uning so‘zini cho‘rt kesdi missis Xoll. – Sen o‘zingni bil, ishni esa sensiz ham o‘zim eplayveraman.
Musofir chindan ham g‘alati kishi bo‘lib, missis Xollning o‘zi ham birmuncha bezovta edi, shu sababdan u eridan yanada qattiqroq ranjidi. Missis Xoll kechasi tushida katta-katta ko‘zli, ulkan sholg‘omsimon boshlar uzun bo‘yinlarini cho‘zib o‘zi tomon kelayotganini ko‘rib, cho‘chib uyg‘onib ketdi. Lekin u idrokli ayol bo‘lganidan qo‘rquvini bosib, ikkinchi yonboshiga ag‘darildi-da, yana uyquga ketdi.
III bob
MING BIR SHISHA
Shunday qilib, to‘qqizinchi fevral kuni, endigina yog‘ingarchiliklar boshlangan mahalda Aypingda g‘alati qiyofali noma’lum kishi paydo bo‘ldi. Ertasi kuni pilch-pilch loygarchilikda uning yukini qovoqxonaga keltirishdi. Bu unchalik ham oddiy yuk emas ekan. To‘g‘ri, har ikkala jomadonning ham odatda, sayohatchilarda bo‘ladigan jomadonlardan hech qanday farqi yo‘q edi. Ammo ulardan tashqari, ichiga kitob joylangan yana bir quti ham bo‘lib, undagi kitoblar katta-katta, juda qalin edi, ammo ularning ba’zilari nashr etilmay, juda badxat qilib qo‘lda yozilgandi, shuningdek, ichida poxolga o‘rog‘liq allaqanday buyumlar joylangan anchagina savatlar, qutilar ham bor edi. Poxollarni titib ko‘rishni unutmagan Xoll ularning shisha ekaniga zarracha shubhalanmadi. U yuklarni uyga olib kirishda aravakash Firensaydga yordamlashmoqchi bo‘lgan mahalda shlyapasini bostirib olgan, egniga palto, qo‘liga qo‘lqop kiyib, bo‘yniga sharf o‘ragan noma’lum kishi eshikdan chiqib keldi.
Noma’lum kishi uydan chiqarkan, Firensaydning erinchoqlik bilan Xollning oyog‘ini iskab turgan itiga hatto qayrilib ham qaramadi.
– Qutilarni xonaga olib kiringlar, – dedi u. – Axir yukni kutaverib ko‘zim to‘rt bo‘lib ketdi-ku, – shunday deb u zinapoyadan tushdi-da, chog‘roq bir savatni olmoqchi bo‘lib aravaning ortiga o‘tdi. Uni ko‘rib Firensaydning iti g‘azab bilan irillab, junlarini hurpaytirdi; musofir zinapoyadan tushib, aravaning orqasiga o‘tganda esa it yugurib borib uning qo‘liga yopishdi. Itni ko‘rsa kapalagi uchib ketadigan Xoll bir cho‘chib tushdi-da:
– Et! – deb qichqirdi. Firensayd esa:
– Jim bo‘l! – deb baqirdi-da, qamchisiga yopishdi.
Ular it noma’lum kishining qo‘lini tishlaganini ko‘rdilar, tepki tovushini eshitdilar, it bir sapchib, musofirning oyog‘iga yopishdi, shundan so‘ng shimning «tirr» etib yirtilgani eshitildi. Shu payt Firensayd qo‘lidagi qamchisi bilan itning tumshug‘iga solgan edi, it alam va og‘riqdan angillab, aravaning ostiga yashirindi. Bu hodisa yarim daqiqa ichida sodir bo‘ldi. Hech kim gapirmas, hamma baqirardi. Noma’lum kishi darhol yirtilgan qo‘lqopiga va shimiga qaradi-yu egilmoqchi bo‘lganday bir harakat qildi, keyin shartta orqasiga o‘girilib, yugurganicha zinapoyaga chiqib ketdi. Atrofdagilar uning shoshilinch ravishda o‘tib borgani va xonasi tomon taxta zinapoyadan taraqturuq qilib chiqqanini eshitdilar.
– Eh, iflos maxluq! – so‘kindi Firensayd qo‘lidagi qamchi bilan aravadan tushar ekan, shu mahal it g‘ildirak ostidan uning harakatini diqqat bilan kuzatib turar edi. – Beri kel! – deb qichqirdi Firensayd. – Beri kel deyapman senga, bo‘lmasa bundan battar savalayman.
Xoll avvaliga nima qilarini bilmay, bir oz anqayib turdi.
– It uni qopdi, – deb gap boshladi u keyin. – Kirib ko‘ray-chi, ahvoli qanday ekan-a? – shunday deb Xoll noma’lum kishining ortidan xabar olgani kirib ketdi. U yo‘lakda xotiniga duch kelib unga:
– Firensaydning iti ijarachini qopdi, – dedi va u zinapoyadan yuqori ko‘tarildi-da, noma’lum kishining eshigi oldida to‘xtadi. Eshik qiya ochiq ekan. Xoll uni lang ochib, mehmonga o‘zining taassufini izhor etish niyatida, hech qanday takallufsiz xonaga kirib bordi.
Darparda tushirilgan bo‘lib, xonani g‘ira-shira qorong‘ilik bosgan edi. Xollning ko‘zi g‘oyatda antiqa bir manzarani ilg‘ab qoldi: bu boshi ustida turgan panjasiz qo‘l hamda oq doka oldida tussiz kapalakgulga juda ham o‘xshab ketadigan uchta katta noaniq dog‘dan iborat bo‘lgan bashara edi. To‘satdan ko‘kragiga tekkan qattiq bir zarba uni yo‘lakka uloqtirib yubordi, u eshikning qars etib yopilgani va shiqirlab qulflanganini eshitdi. Bularning hammasi shu qadar tez yuz berdiki, Xoll hech narsani idrok etishga ulgura olmay qoldi. Allaqanday g‘ira-shira ko‘lankalarning ko‘zga elas-elas chalinishi, zarba, ko‘krakdagi og‘riq esda qoldi, xolos. Mana hozir u, bu qanaqasi bo‘ldi, a, deb bosh qotirganicha eshik oldidagi qorong‘i yo‘lakchada serrayib turibdi. Saldan keyin Xoll ko‘chada, qovoqxona oldida yig‘ilgan bir to‘da odamlarga borib qo‘shildi. Bu yerda o‘z hikoyasini boshidan boshlab ikkinchi marotaba aytib berayotgan Firensayd ham, nuqul «itingiz mening ijarachimni qopishga hech qanday haqqi yo‘q» deb ta’kidlayotgan missis Xoll ham, voqeaga juda qiziqib qolgan ro‘paradagi do‘konning xo‘jayini Xaksters ham, Firensaydning hikoyasini qovog‘ini solib, donishmandlarga xos bir qiyofada tinglayotgan temirchi Sendi Uojers ham bor edi. Voqea sodir bo‘lgan joyga birpasda xotinlar va bolalar yugurib kelishdi, ularning har biri: «Meni qopib ko‘rsin edi», «Bunaqangi itni boqish mumkin emas» kabi turli-tuman bema’ni gaplarni aytishardi.
Janob Xoll zinapoyada turgancha ularning gaplariga quloq soldi, shunda unga yuqorida hech qanaqangi favqulodda biror narsa ko‘rgan bo‘lishi mumkin emasday tuyula boshladi. Agar gapirmoqchi bo‘lganida ham, baribir, u o‘z taassurotini tasvirlash uchun so‘z topa olmagan bo‘lardi.
– U menga hech nimaning keragi yo‘q dedi, – javob berdi janob Xoll xotinining savoliga. – Endi yuklarni ichkariga olib kiraversak ham bo‘lar deyman.
– Yaxshisi, darhol kuydirish kerak edi, – dedi janob Xaksters, – ayniqsa, yara yallig‘lagan paytda buning foydasi katta bo‘ladi.
– Men bu itni otib o‘ldirardim, – dedi bir xotin.
It birdan yana irillab qoldi.
– Qani, yukni tushiringlar, – degan zardali ovoz eshitildi va ostonada shlyapasini bostirib kiygan, yoqasini ko‘tarib, paltosiga o‘ralib olgan noma’lum kishi paydo bo‘ldi, – uni ichkariga qancha jadal olib kirsangiz, shuncha yaxshi, – deb so‘zini davom ettirdi u.
O‘sha yerdagilardan birining gapiga qaraganda, musofir qo‘lqopi bilan shimini almashtirib olgan ekan.
– Yomon
