ilə südü oğlanın yarasına çəkdilər. Oğlanı ata mindirdilər, götürüb evə gətirdilər. Oğlanı həkimlərə tapşırıb Dirsə xandan gizlətdilər.
At ayağı iti, ozan dili çevik olur, deyirlər. Oğlanın yarası qırx gündə sağaldı, sap-sağlam oldu. Oğlan ata minir, qılınc qurşanırdı. Ov ovlayır, quş vururdu. Dirsə xanın isə xəbəri yox idi. Oğlunu ölmüş bilirdi.
O qırx namərd bunu duydu. “Nə eyləyək?” deyə düşündülər. “Dirsə xan oğlunu görərsə, oturmaz, hamımızı qırar”, – dedilər. “Gəlin Dirsə xanı tutaq, ağ əllərini ardına bağlayaq, ağ boynuna qıl sicim taxaq, götürüb kafir ellərinə gedək”. Belə də etdilər. Dirsə xan dustaq oldu. Onun dustaqlığından oğuz bəylərinin xəbəri yox idi.
Dirsə xanın arvadı bunu duyan kimi hadisəni oğluna danışdı və dedi ki, atan səhv etsə də, sən etmə. Atını min, qılıncına qurşan atanı dustaqlıqdan azad et.
Oğlan anasının sözünü sındırmadı. Böyük, iti polad qılıncını belinə qurşadı. Ağ tozluca bərk yayını və qızıl nizəsini əlinə götürdü. Gözəl bədəvi atını mindi. Qırx igidini yanına alıb, atasının ardınca çapdı.
O namərdlər də bir yerdə dayanıb dincəlirdilər. Al şərabın tündündən içirdilər. Buğac xan çapıb yetişdi. O qırx namərd onu görüb dedi: “Gəlin, gedək, o igidi tutaq gətirək”. Dirsə xan dedi: “Qırx yoldaşım, aman verin! Mənim əllərimi açın, qolça qopuzumu verin, o igidi geri döndərim. Sonra məni ya öldürün, ya da diri aparın”.
Əllərini açdılar, qolça qopuzunu verdilər. Dirsə xan, oğlu olduğunu bilmədi, qarşıya gəlib söylədi:
Ağ saqqallı qocalar gedirsə, mənimkidir,
İçində sənin də ağ saqqallı atan varsa, de mənə,
Savaşmadan-vuruşmadan xilas edim, qayıt geri!
Mənim üçün gəldinsə, oğlancığımı öldürmüşəm.
İgid, sənin yazığın gəlməsin, qayıt geri!
Oğlan burada atasına belə cavab verdi:
Sənin ağsaqqalı qocaların gedirsə,
İçində mənim də bir ağlı çaşmış,
Başı itmiş qoca atam var qırx namərdə
qoymaram! – dedi.
Buğac çalmasını çıxarıb yellədi. Onun igidləri bunu gördü bədəvi atlarını oynadaraq oğlanın yanına yığıldı.
Oğlan qırx igidini götürüb, atını irəli sürdü, vuruşdu, döyüşdü. Kiminin boynunu vurdu, kimini dustaq etdi. Atasını xilas edib geri döndü. Atası oğlunu görüb çox sevindi.
Xanlar xanı Buğacın bu igidliyinə görə ona bəylik verdi, taxt verdi.
Dədəm Qorqud bu oğuznaməni onun üçün düzdü-qoşdu:
Çaparkən ağ-boz atın büdrəməsin!
Döyüşəndə böyük, iti polad qılıncın gödəlməsin!
Vuruşarkən uzun nizən əyilməsin!
Ağ birçəkli ananın yeri behişt olsun!
Ağ saqqallı atanın yeri cənnət olsun!
Haqq yandıran çırağın daim yansın!
Qadir Tanrı səni namərdə möhtac eyləməsin,
xanım, hey!
II Boy
2. SALUR QAZANIN EVİNIN YAĞMALANDIĞI BOY
Bir gün Amit soyunun aslanı, Qonur atın yiyəsi, Uruz xanın ağası, Bayandır xanın kürəkəni, Qalın Oğuzun dayağı, igidlərin arxası Ulaş oğlu Salur Qazan xan doxsan otaqlı sarayında böyük bir qonaqlıq verirdi. Ulaş oğlu yeyib-içib şənlənəndən sonra dedi: “Sözümü dinləyin, səsimə səs verin, bəylər! Yata-yata yanımız ağrıdı. Dura-dura belimiz qurudu. Duraq gedək, a bəylər! Ov ovlayaq, quş vuraq, sığın-keyik yığaq, qayıdıb evimizə gələk, yeyib-içək, günümüzü xoş keçirək!”
Bütün bəylər Qazanın bu fikrinə sevindilər. Atağızlı Aruz qoca iki dizi üstünə çöküb dedi: “Ağam Qazan, Gürcüstan sərhəddinə gedirsən, qərargahının üstündə kimi qoyursan?”
Qazan dedi: “Oğlum Uruz üç yüz igidi ilə evimin keşiyində dursun”.
Saymaqla tükənməyən Qalın Oğuz bəyləri atlarına minib Ala dağa ova yollandılar.
Bunu görən kafirin casusu tez Şöklü Məliyə xəbər verdi. Din düşməni kafir atını tez mindi, çapdı, gecə yarısı Qazan bəyin düşərgəsinə gəldi. Oğuz elini tar-mar etdilər, qız-gəlinlərini əsir götürdülər, dəvələri qızılla yükləyib götürdülər. Bununla gözü doymayan kafirlər Qazan xanın xanımını və qocalmış anasını da əsir götürdülər.
Qazan xanın oğlu Uruz bəy üç yüz igidlə əsir düşdü. İlək Qoca oğlu Sarı Qalmaş şəhid oldu.
Bütün bunlarla gözü doymayan kafirlərdən biri dedi, bəylər, Qazan xanda bir heyfimiz qaldı.
Şöklü Məlik dedi: “Ədə, nə heyfimiz qaldı?”
Kafir: “Qazanın Qapılı Dərbənddə on min qoyunu vardır. O qoyunları da götürsək, Qazana çox böyük ziyan vurardıq”, – dedi.
Şöklü Məlik: “Altı yüz kafir getsin, qoyunları gətirsin”, – dedi.
Altı yüz kafir atlandı, qoyunları almağa getdilər.
Həmin gecə Qapılı Dərbənddə Qazanın qoyunlarını otaran Qaraca çoban qorxulu bir yuxu gördü. Yuxudan hövlnak oyanan Qaraca Çoban Qabangücü və Dəmirgücü adlı qardaşlarını yanına çağırdı. Ağılın qapısını bərkitdi. Üç böyük təpə boyda daş yığdı, ala qollu sapandını əlinə aldı. Elə bu zaman kafirin atlıları gəlib çıxdılar. Kafirlərin başçısı dedi: gecə gündüz qayğılı çoban, Qazan xanın evini yıxdıq, atlarını mindik, anasını, xanımını, oğlunu əsir götürdük. Sən də bizə tərəf keçib təzim etsən, baş endirsən səni öldürmərik. Şöklü Məliyin yanına apararıq, bəylik alıb verərik.
Bunu eşidən Qaraça Çoban qəzəbləndi: ey mənim itimə bərabər tutduğum, onunla bir qabda yal içən kafir, əgər atına güvənirsənsə, onu qara başlı keçimlə dəyişmərəm. Başındakı dəbilqəni öyürsənsə, başımdakı çoban papağıma dəyişmərəm, Nizəndən deyib qürrələnirsən, ay murdar, bu dəyənəyə tay tutmaram. Yaxına gəlsən, igid zərbəsi görüb sonra gedərsən.
