Николаевич Потапов-Тоотус (1906). Нам, Арбын нэһилиэгэ. Бадам аҕатын ууһа. 1984 с. кэпсэппитим.
САМЫАКТААХ
Самыактаах – өтөх, мэччирэҥ. Былыр абааһыны хаайбыт көҥдөйдөөх, кумалааннаах тиит баар эбит. Ол кумалааҥҥа ойуун абааһыны хаайбыта эбитэ үһү. Онтун маһынан бүөлээбит. Ону самыак диэн ааттаабыттар.
Ону сэбиэскэй былаас бастакы сылларыгар биир бассабыык аһан көрбүтэ, биир сарыы саппыйа баар үһү. Ол киһи дьиҥнээх аата Слепцов Николай Афанасьевич диэн. Хос аата Чукай диэн. Онтон сылтаан, бу киһи иирбит, иирэр бараахха киирэн өлбүтэ.
Прокопий Дмитриевич Соловьев-Тарыыһа Оҕонньор. Нам, Таастаах нэһилиэгэ. Чөрөкө аҕатын ууһа. 1983 с. 80 саастааҕа.
АЙААС АРАҤАҺА
Алаас Эбэтэ – ити Хотун сытар сирэ. Арҕаа сыырыгар былыр ити Алыһардаах удаҕан бииргэ төрөөбүт аҕаһа, эдьиийэ да дэнэр, араҥастаммыт. Аата Айаас диэн эбит. Онно биир бэс турбут. Онно араҥастаммыт. Бэйэтэ этэ ууллан, саккыраан тохтор буоллаҕа. Кыыл, сүөһү, көтөр, ону сытырҕалаабыт өттө, өлөн испитэ.
Онтон, дьэ, бүтүн нэһилиэгинэн, улууһунан туруорсан, куоракка аккыырайга үҥсэллэр. Хайдах гынабыт, алдьархай буолла диэн.
Ити үҥсүөхтэрин иннинэ Куорунайтан, Торуой Атамайтан, ойуун киһи куоракка киирэн иһэн, хоммут. Онно укураат ити сүллүүкүн бириэмэтэ эбит. Онно, дьэ, били, ол ыалтан истэн баран, бу киһи онно, ол бэс төрдүгэр, соҕотоҕун истэ барбыт. Уонна онно өлөн хаалбыт.
Дьэ, ол онтон ити үҥсүү салҕанан, аккыырай биир аҕабыыты, биир лөчүөгү дьаамынан ыытар. Куорат күлүгээнэ Саллаҥа диэн киһи баар эбит. Хаайыыга сытар киһини биэрэн ыыппыттар. Ол киһинэн уматтарарга.
Ол тахсаннар, аҕабыыт ыллыыр, лөчүөк мэлииппэ ааҕар.
Наадал бөҕөнү ыһаараллар. Дьэ уонна ол дьон көрөн турдахтарына, Саллаҥа бэһи кэрдэн, охторон уматтараллар. Хоруоптары. Умата туран тыл этэр: «Дьэ, Эбэ Хатыным! Миигин буруйдаама. Муус харахтаахтар муһайдылар, таас харахтаахтар таһыйдылар. Дьэ, онон уматан эрэбин. Иэстэһэрдээх буоллаххына, кинилэртэн иэстэс», – диэн.
Умаппытын кэннэ кини хаайыыттан босхолонор, көҥүл барар. Аҕабыттаах лөчүөк дьаамсыктарынан төннөллөр. Куорат быраанын анныгар Ыспааһынан киириигэ, Үөдэй тыата, Ыарҕалаах диэн толоон баар. Ол толоону оттолоон иһэннэр аҕабыыттаах лөчүөк иккиэн өлөн хаалаллар. Хааннара көҥү баран.
КЫНДЫРААТ ОЙУУН
Атыыһыт Баһылай диэн баай киһи олорбута. Бүөр Алаас Сайылыга диэн сайылыкка. Бииргэ төрөөбүт быраата Киргиэлэй диэн, икки хараҕынан сабыллан, ыалдьан хаалбыта. Ити, дьэ, ол Кындыраат ойууну Атыыһыт Баһылай ыҥырар: «Быраатым хараҕынан сабылынна. Ойууннаа», – диэн.
Онно ол, аан маҥнай кэлэн баран, ойуун ыйытар ыарыһахтан: «Хаһан хараҕыҥ ыарыйда?» – диэн.
Ону: «Саас ыарыйда», – диэбитэ.
Онтон ойуун, сыҥааҕырдан баран: «Эн ойуун ытык ыспыт биэтин уоран сиэбиккин», – диэбитэ. Онтон: «Оннук дьүһүннээх сылгыта бул. Онно мин ытык ыһабын. Онно эрэ үтүөрүөҥ», – диэбитэ.
Онон, дьэ, Киргиэлэй
