buyurdi va unga kechqurun bo‘lgan hamma gapni so‘zlab berdi.
‒ Meri Grant juda ajoyib qiz ekan-da, – deb baho berdi Mak-Nabbs, Elenning hikoyasini eshitib bo‘lib.
‒ Gap erimning o‘zi boshlagan ishni muvaffaqiyat bilan tugatishida qoldi, – dedi Elen, – aks holda, bu ikki bolaning ahvoli nihoyatda og‘ir bo‘ladi!
‒ Glenarvan o‘z maqsadiga erishadi, – dedi Mak-Nabbs. – Nahotki, admiralteystvodagi lordlarning18 yuragi Shotlandiya sementidan ham qattiq bo‘lsa.
Mak-Nabbsning bu ishonchiga qaramay, Elen kechani juda tashvishlanib, mijja qoqmay o‘tkazdi.
Ertasiga ertalab, Meri bilan Robert barvaqt turib, Malkolm-Kestlning keng hovlisida sayr qilib yurisharkan, yaqinlashib kelayotgan foytunning ovozi eshitildi. Glenarvan Malkolm-Kestlga qaytib kelayotgan edi. Otlar ola-tasir yugurib kelardilar.
Glenarvan qasrga kirib kelishi bilanoq mayor va Elen uning qarshisiga yugurdi.
Glenarvan g‘amgin, xomush, ayni vaqtda darg‘azab ko‘rinardi. U indamasdan xotinini quchoqladi:
‒ Xo‘sh, nima bo‘ldi, Eduard? – deb so‘radi Elen.
‒ Chatoq, azizim, bu odamlarning qalbi toshdan ekan! – deb javob berdi Glenarvan.
‒ Rad qilishdimi?
‒ Ha, kema borish to‘g‘risidagi taklifimni rad qilishdi. Franklinni axtarish uchun bekorga sarf qilingan million-million pullar haqida gapirdilar. Hujjat aniq emas degan vaj ko‘rsatdilar. Kema bundan ikki yil oldin halok bo‘lgan, endi bu bechoralarni topish amrimahol deb bahona qildilar. Falokatga uchragan kishilar hindular qo‘liga asir tushganidan keyin, albatta mamlakatning ichkarisiga olib ketilgan, uchta odamni, uchta shotlandiyalikni topish uchun butun Patagoniyani tintib chiqish mumkin bo‘lmaydi-ku, deb ishontirmoqchi bo‘ldilar. Bu xavfli, befoyda qidirish ishlarida qutqarmoqchi bo‘lganimizdan ko‘ra ko‘proq odam halok bo‘ladi, dedilar. Xullas, iltimosimni rad qilishga ahd qilgan kishilarning barcha dalillarini keltirdilar. Ular kapitan Grantning maqsadlarini hali unutganlari yo‘q. Endi bechora kapitan butunlay halok bo‘ldi!
‒ Otam! Bechora otam! – deb yubordi Meri Grant, Glenarvan qarshisida tiz cho‘kar ekan.
Glenarvan oyoqlari ostiga tiz cho‘kkan qizga hayron bo‘lib qaradi:
‒ Otam dedingizmi?! Nahotki, siz miss…
‒ Ha, Eduard, – dedi gapga aralashib Elen, – miss Meri va uning ukasi Robert – kapitan Grantning bolalari. Admiralteystvodagi lordlar ularni yetimlikka mahkum qilibdilar.
‒ Oh, miss, – dedi Glenarvan qizning turishiga yordamlashar ekan, – men sizlarning shu yerda ekaningizni bilganimda…
Uning gapi chala qoldi. Qasr hovlisida og‘ir jimlik cho‘kdi, bu jimlikni faqat ho‘ng-ho‘ng yig‘i tovushi buzar edi. Na Glenarvan, na Elen, na mayor va na o‘z xo‘jayinlari atrofida xomush turgan qasr xizmatkorlari churq etib og‘iz ochmas edilar. Bu barcha shotlandiyaliklarning qalbida ingliz hukumatiga nisbatan g‘azab qaynayotgani ochiq ko‘rinib turardi.
Bir necha minutdan so‘ng mayor Glenarvandan:
‒ Demak, endi hech qanday umid yo‘qmi? – deb so‘radi.
‒ Hech qanday!
‒ Unday bo‘lsa, – deb qichqirdi kichkina Robert, – o‘sha janoblarning oldiga men o‘zim boraman. Ko‘ramiz…
Opasi uning gapini tugatishiga imkon bermadi, lekin bolaning mahkam qisilgan mushtlari uning niyatlaridan darak berib turardi.
‒ Yo‘q, Robert, yo‘q! – dedi Meri Grant. – Bizga qilgan barcha yaxshiliklari uchun bu qasrning olijanob xo‘jayinlariga tashakkur aytamiz-u, ketamiz. Biz ularning bu yaxshiligini hech vaqt unutmaymiz.
‒ Meri! – deb qichqirdi Elen.
‒ Nima qilmoqchisiz endi? – deb so‘radi Glenarvan qizdan.
‒ Men qirolichaning oyog‘iga yiqilaman, – deb javob berdi qiz, – ko‘ramiz, u ham otasini qutqarishni so‘rab yolvorgan ikki bolaning gapiga quloq solmay qo‘yaverarmikin.
Glenarvan bosh chayqab qo‘ydi, u qirolichaning biror iltifot ko‘rsatishigagina emas, Meri Grant uning huzuriga kira olishiga ham shubha qilardi.
Ingliz kemalarining shturvali oldiga yozib qo‘yiladigan: «Passangers are requested not to speak to the man ad the wheel»19 degan so‘zlar go‘yo podsho saroyining eshiklariga ham yozib qo‘yilgandek, kishilarning ohi tojdorlarga kamdan-kam yetib boradi.
Elen erining fikrini tushundi. U qizning barcha urinishlari natijasiz tugashini bilardi. Elen shu bugundan boshlab bu ikki bolaning hayoti umidsizlik va g‘am bilan o‘tishi aniq ekaniga shubha qilmasdi.
Xuddi shu payt uning miyasiga g‘oyat yuksak va olijanob bir fikr keldi…
‒ Meri Grant! – dedi u. – Biroz shoshmang, ketmay turing. Menga quloq soling.
Ukasining qo‘lidan ushlab, ketmoqchi bo‘lib turgan qiz to‘xtadi.
Elen, ko‘zlari yoshlanib, hayajon bilan eriga murojaat qildi.
‒ Eduard! – dedi u qat’iy tusda. – Kapitan Grant mana bu hujjatlarni dengizga tashlar ekan, o‘z taqdirini shu hujjat borib tegadigan kishining qo‘liga topshirgan. Hujjat bizning qo‘limizga kelib tegdi…
‒ Bu bilan nima demoqchisiz, Elen? – deb so‘radi Glenarvan.
Atrofdagilarning hammasi jim turishar edi.
‒ Men, – deb javob etdi Elen, – o‘z hamjihat hayotimizni xayrli ish bilan boshlash – buyuk baxtdir, demoqchiman. Azizim Eduard, siz xursand qilish uchun meni sayohatga olib chiqishni maqsad qilib qo‘ygansiz. Lekin o‘z vatani tomonidan taqdirning hukmiga tashlab qo‘yilgan baxtsizlarni xalos etishdan ham buyukroq sevinch, shundan ham foydaliroq ishning bo‘lishi mumkinmi?
‒ Elen! – deb yubordi Glenarvan.
‒ Ha! Siz mening fikrimni tushudingiz, Eduard. «Dunkan» – pishiq, ishonchli kema. U janubiy dengizlarda bemalol suzib yura oladi, butun dunyoni aylanib chiqishga ham chidaydi. Agar lozim bo‘lsa, bunday sayohatga chiqadi ham! Yo‘lga chiqaylik, Eduard! Kapitan Grantni axtarib topaylk!
Yoshgina xotinining bu mardona so‘zlaridan hayajonga kelgan Glenarvan uni quchoqladi va tabassum bilan bag‘riga bosdi, Meri bilan Robert esa uning qo‘llarini o‘pa boshladilar. Bu manzaradan xursand bo‘lib, qattiq hayajonlangan Malkolm-Kestldagi xizmatkorlar ham ovozlarining boricha:
‒ Ura! Ura, Eduard va Elen Glenarvanlar sharafiga uch martalab ura! – deb qichqirishar edi.
Beshinchi bob
«DUNKAN»NING JO‘NAB KETISHI
Elen Glenarvanning olijanob va dovyurak ayol ekanini biz ilgari aytib o‘tgan edik. Kapitan Grantni axtarib topish to‘g‘risidagi taklifi bunga shubhasiz bir dalildir. Glenarvan uning fikrlariga darhol tushunadigan va hayot yo‘lini u bilan birga mardlarcha bosib o‘ta oladigan bu olijanob xotini bilan har qancha faxrlansa ham arzir edi. Londonda, uning
Lord – Angliyada: dvoryanlarning avloddan-avlodga o‘tib keladigan oliy unvoni va shu unvonga ega bo‘lgan odam.
«Passajirlardan rulevoy bilan gaplashmaslik so‘raladi».
