zolim tig‘in ushotib, mazlum jarohatig‘a intiqom malhamin qo‘ydum», so‘raganingiz shumidi?
– Ne uchun darkor bo‘lib qoldi sizga bu, bo‘tam?
– Yigitlarimga yod oldirurman.
– Barakallo, barakallo, bo‘tam… Siz bamisoli Go‘ro‘g‘libeksiz! Lekin shuning uchun to‘pponcha o‘xtalib, yuragimni o‘ynatishingiz shartmidi, bo‘tam?
– Sizlardan to‘pponchasiz bir narsa undirib bo‘lmaydi, to‘ram.
– Darvoqe…
Namoz chiqib ketgach, qozi kalon bilan Mirza Qobil o‘rtaga tashlangan tangalarga qasoskor yigitlar tegmaganini ko‘rib hayrat ichida bir-birlariga qarab yelka qisib olishdi.
XIII bob
TASHVISHLI TUNLAR
Namoz Pirimqul o‘g‘li o‘zining besh qasoskor yigiti bilan Dahbed bo‘lisi qishloqlarini tark etib, Eshimoqsoq, Chelak, Narpay bo‘lislari taraflarida ish ko‘ra boshladi. O‘n besh kun davomida man-man degan olti boyning temir sandiqlarida chirib yotgan boyliklarini tortib olib, guzarlarga, bozorjoylarga chiqarib sochib tashlashdi. Shu kunlar davomida osmondan bamisoli tanga yog‘ilib turganday bo‘ldi. Choyxonalarda, gap-gashtak yeyiladigan mehmonxonalarda, masjidlarda – qayerdaki kishilar to‘planishi mumkin bo‘lsa, o‘sha yerlarda mish-mish-u, afsonalar shov-shuvi hech to‘xtamadi.
Zarafshon vodiysining qayeriga bormang, gap qaynar edi.
Bir guzarga borsangiz:
– Qandini ursin, Namozboy!
– Boylarning dodini beryapti-ku, azamat!
– Хayriyat, sen bilan menga o‘xshaganlarning yonini oladiganlar ham bor ekan bu dunyoda, – degan gaplarni aytishsa, boshqa bir guzarda:
– Namozboyga o‘q o‘tmas emish, e, tavba, qilich ham chopmas emish!
– Go‘ro‘g‘libek Namozboy qiyofasida paydo bo‘lgan emish!
– Namozboy duoi afsun o‘qisa ko‘zdin g‘oyib bo‘lib qolar emish! – deb har xil taxminlarni aytishadi.
Hamdamboyning xonadoni go‘yo motamda edi. Begioyim qattiq qo‘rqqan ekan, ko‘rpa-to‘shak qilib yotib oldi. Boyning o‘zi tayoq zarbidan bo‘yni shishib, bir haftagacha ko‘chaga chiqolmadi. Tug‘ilganidan buyon hamisha o‘zgalarning e’zoz-u ikromida yurgan izzattalab bu xonadonning katta-yu kichigi yalangoyoqlarning beboshligiga hech toqat qilisholmasdi. «Tavba, – derdi boy betoqat bo‘lib, – it yalog‘imni yalashga zor bo‘lib yurgan gadoylardan kaltak yeb o‘tirsam-a! Shoshmay turlaring, hali. Pashshani ezgandek ezg‘ilab tashlayman hammangni…»
Bo‘lis hokimi huzurida shoshilinch kengash o‘tkazildi. Namozning yigitlariga qarshi uchta qurolli to‘da tuzish haqida kelishib oldilar. Mirza Hamid o‘zining o‘n to‘rt navkariga bosh bo‘lib Dahbed atroflarida poyloqchilik qiladi. Hamdamboyning o‘g‘illari va urug‘laridan tashkil topgan to‘daga boyning katta o‘g‘li Zamonbek yetakchilik qilib, qishloq oralab, qasoskorlarning izini axtaradi. Uchinchi to‘da forma kiygan qizil shapkali mirshablardan tuzildi.
– Uch kun muhlat, – dedi mirshabxona boshlig‘i Mixail Gribnyuk to‘ra, – uch kun ichida qopqonga tushirib beraman u laychani!
To‘dalar o‘n besh kundan buyon hammayoqni kov-kov qilib yurishibdi.
Hokimga alam qilayotgan joyi shundaki, Namoz uni o‘z uyida kaltaklab ketdi, kaltaklaganda ham og‘rig‘i bir umrga bosilmaydigan qilib kaltakladi. Mirza Hamid uch kungacha «tobim kelishmay turibdi», deb tashqariga chiqmay, issiq sandaliga bag‘rini berib yotdi.
Kalondimog‘ odamlarda izzat-nafs baland bo‘ladi. O‘zgalarga ozor berish bunday kishilarning ruhiyatiga oziq beradi, orom bag‘ishlaydi. «Ustunligimning alomati ana shu zolimligimda namoyon bo‘layapti» deb, ezishni, ho‘rlashni, oyoq osti qilishni o‘zlarining kasb-u mashg‘ulotiga aylantirib yuborishadi. Bundaylarning mushugini pisht deyishga kimning haddi sig‘adi? Mirza Hamid ana shunday g‘ururi baland hokimlardan edi. O‘z uyida kaltaklanishi uni adoyi tamom qilib qo‘ydi. Bugun uni oyoqqa turg‘izib yuborgan narsa ham uning haqoratlangan g‘ururi, toptalgan hamiyati bo‘ldi. «O‘ch olaman, – der edi u mahkamaga qarab yo‘l olarkan,—teringga somon tiqmasam sen Namozni, otimni boshqa qo‘yaman…» Mahkamaga chiqib Gribnyuk to‘ra bilan Zamonbekka alohida-alohida chopar yubordi, yigitlarini olib darhol huzurimga yetib kelishsin, deb buyurdi.
Oradan bir choy damlam fursat o‘tmasdan otasiga o‘xshab qotma, daroz va yana o‘sha otasiga o‘xshab yuzi katta burun-u, ikkita chaqchayib turgan ko‘zdan iborat Zamonbek, yurganda yerlarni larzaga keltirib yuboradigan Gribnyuk to‘ralar yetib kelishib, hokimning qarshisiga, sal quyiroqqa o‘tirishdi.
– Xo‘sh, Zamonbek, – so‘radi darg‘azab hokim, – biron yangilik bormi?
Zamonbek shoshmasdan o‘rnidan turdi.
– Yangilik shuki, hokim janoblari, biz u qaroqchilarni Dahbed bo‘lisi qishloqlaridan butunlay quvib chiqardik.
– Quvib chiqardilaringmi yoki o‘zlari ketib qolishibdimi?
– Quvib chiqardik. Bundan to‘rt kun oldin biz ularni Xartang qishlog‘ida qurshovga oldik…
– Yolg‘on, – o‘sha kuni Namozdan yegan kaltagi esiga tushib, chakkasi lovillab ketgan hokim bir qo‘zg‘alib qo‘ydi, – ishonmayman, bu gapingizga.
– Ehtimol, – xiyla shashtidan tushib dedi Zamonbek,—har qalay biz o‘sha kuni ancha otliqlarni quvdik…
– Xo‘sh, Mixail to‘ra janoblari, siz nima deysiz? – mirshabxona noziriga yuzlandi hokim, – uch kunda tutib keltirmoqchi edingiz?
Hokimning piching aralash so‘zlashi Mixail to‘raga yoqmadi, u hokimga tobe emas, politsiya departamentiga bo‘ysunadi. «Sen katta bo‘lsang, men sendan ham kattaroqman, – ko‘nglidan o‘tdi Mixail to‘raning,—undan keyin senlar o‘z qilmishingga yarasha kaltak yeyapsanlar, menga desa bundan battar bo‘lmaysanlarmi…»
– Lekin, – mushtiga bir yo‘talib oldi Mixail to‘ra, – o‘zlari ham shunga o‘xshashroq bir va’da beruvdilar shekilli!
– Bu battol biz o‘ylagandan ko‘ra ham quvroqqa o‘xshaydi, – kulgisi yo‘q bo‘lsa ham bazo‘r jilmaydi hokim, – aytolmaysizmi, Namoz hozir qayerda bo‘lishi mumkin?
– Taxminimcha, u hozir Eshimoqsoq cho‘llarida berkinib yotibdi.
– Nega shunday deb o‘ylaysiz?
– Chunki, kuni kecha ular Devarak bo‘lisining hokimini bosib o‘lasi qilib urishibdi. Bu voqea tong otarga yaqin yuz bergan. Qaroqchilar kunduzi yo‘l bosmasliklarini hisobga olsak, demak ular shu Devarak atrofidagi qamishzorlarga berkinishgan.
– Taxminingizda jon bor, – bosh silkitib tasdiqladi hokim, – xo‘sh, yana nimalar aytasiz bizga?
– Namoz to‘dasiga aloqador kishilardan oltitasini hibsga oldim. Yana politsiya deportamentining ko‘rsatmasiga binoan ba’zi bir choralarni ham ko‘rib qo‘ydim. Buni o‘zingizga alohida aytarman.
Marg‘ilontepalik Kenja Qora ikki-uch
