mumkin, deb qo‘rqdi, olib ketib, o‘ris tabibga davolataman, sog‘ayganlaringdan so‘ng o‘ris boyning xizmatiga kiritaman degan edi, ikkovi ham darrov ko‘na qolishdi.
– Namoz aka, endi aytib bering, – iltimos qildi charchaganidan qora terga botib borayotgan To‘xtashvoy.
– Nimani aytay, Polvon ukam?
– Aytuvdiz-ku, men ham yetim bo‘lganman deb.
– Yetim bo‘lganda ham juda xunuk yetim bo‘lganman, ukaginam, shunaqa dunyo ekan bu. So‘zlab beraman, hammasini so‘zlab beraman… Lekin o‘pkam to‘lib, yig‘lavorsam kulmaysilami?
– Sizday polvon odam ham yig‘laydimi? – hayron bo‘ldi Hayitvoy.
– Yig‘layman, to‘yib-to‘yib yig‘lab olaman goho. Pahlavonda ham yurak bor, uning ham g‘am-g‘ussasi bor, ukam… Shunday qilib, men ham bir vaqtlar xuddi silarga o‘xshab yetimchaydim. Aytishlaricha, men shumqadam bo‘lib tug‘ilganakanman. Kattaqo‘rg‘on degan bir shahar bor, eshitganmisilar?
– Yo‘q, eshitmaganmiz, – barobariga javob qaytarishdi o‘smirlar.
– Ha, mayli, nasib qisa bir olib borib o‘ynatib ham kelarman… Men ana shu shaharga yaqin O‘tarchi degan qishloqda tug‘ilganman, bomdod nomozi vaxti dunyoga kelganakanman. Onam rahmatlik ko‘z yora turib olamdan o‘tibdi. Bu shum xabarni machitta otam eshitib, xastai notavon ekan, yuragi yorilib u ham bandalikni bajo keltiribdi. Shu boisdan otimni Namoz qo‘ygan ekanlar… mana shunaqa gaplar, ukajonlarim. Boylarning molxonasida katta bo‘ldim. Ho‘kizlar bilan kunjara talashgan paytlarim bo‘lardi. Ikki marta mani qul qilib sotishdi. Xayriyatki, shu Devona bobo bor ekan, Ivanboyga ro‘para qilib qo‘ydi. Ivanboy xiyla insofli bir kishi edi. O‘qitdi, til o‘rgatdi, Moskov, Peterburglarga sayohat qildirdi… Xudo xohlasa, silar ham yaxshi yigitlar bo‘b ketasizlar. Xo‘sh, polvonlar, o‘zlaring asli qayerlik bo‘lasizlar?
– Qo‘qon tarafdan kelganmiz, – barobar javob qaytarishdi bolalar.
– O‘ho‘, juda olis yurtdan ekansizlar-ku. Qanday kelib qoldilaring?
– Otash aravaga osilib kelganmiz.
– Samarqandda qarindoshlaring bormidi?
– To‘xtash, «xolam bor», degan edi, – shoshilib dedi Hayitboy.
– Jim ket endi, – jerkib dedi To‘xtashvoy, – Samarqandda yetimlarga tekin taom berisharkan, deb har kuni qistarding-ku! Otash aravaga chiqquncha yelkamdan itarib boruvding-ku!
– Ota-onalaring yo‘qmi?
– Men onam o‘lgandan keyin tug‘ilgan ekanman, – tushuntira boshladi To‘xtashvoy.
– Yo‘g‘-e!
– Rost, odamlar sen to‘rqovoqda katta bo‘lgansan, deyishadi.
– Hayitvoy, sen-chi, nega indamaysan?
Oldinroqda jimgina borayotgan Hayitboy yurishdan to‘xtab, kulimsiradi:
– Nima dey?
– Ota-onang bormi?
Hayitboy yelkasini qisib, yara toshgan aftini g‘alati bujmaytirdi:
– Bilmayman.
– Machitning so‘pisini otam deb yurardi bu, – gapga qo‘shildi To‘xtashvoy.
– O‘zing-chi, o‘zing? Paranji yopingan xotinni ko‘rsang enam shu bo‘lsa kerak deb, orqasidan ergashasan-ku!
– Qachon ergashibman?
– Har kun ergashasan.
– Enamni unaqa haqorat qima.
– Enang o‘zi yo‘q-ku?
– Bor, xudo xohlasa topib ham olarman.
Yigitchalar yurishdan to‘xtab, cho‘qishishga hozirlangan jo‘jaxo‘rozlardek bir-birlariga hezlanib qolishdi. To‘xtashvoy jo‘rasiga tikilib turib, to‘satdan gandiraklab ketdi-yu, orqasi bilan yerga o‘tirib oldi.
Namozboy shoshilib uning yoniga keldi:
– Nima bo‘ldi?
– O‘zim… – yelkasi bilan tez-tez nafas ola boshladi To‘xtashvoy, – darmonim yo‘q, yursam ter bosadi, boshim aylanadi… men qola qolay, jon aka, keyin darmonga kirsam olib ketarsiz.
– Ko‘tarib olaymi?
– Yo‘q, yo‘q!
– Bo‘lmasa, yuringlar. Qarshi guzariga borib, bir choylashib olamiz. Bu yerda kavobni xo‘p o‘xshatib pishiradilar. Xo‘sh, To‘xtash polvon, somsaga tobing qalay?
– Somsadan ko‘ra men uning sho‘rvasini yaxshi ko‘raman, – kulimsirab o‘rnidan tura boshladi To‘xtashvoy.
III bob
SERGEY TABIB HUZURIDA
Dahbed bilan Loyish o‘rtasida yo‘l qamishzorlar oralab boradi. Yozin-qishin bu yerlar goho zax, goho loy bo‘ladi. Piyodalargagina emas, otliqlarga ham og‘ir keladi bu yo‘llardan o‘tish. To‘xtashvoy holdan ketgan. Namoz akasi uni chaqaloqni ko‘targandek ko‘tarib borayapti, bir qo‘lida xurjun, bir qo‘lida yigitcha, yurish o‘ng‘aysiz:
– Sabr qil, ukam! Sabr qil! – deb o‘zidan ko‘ra ham xastaga ko‘proq dalda berib borayapti u. Jadal o‘tib ketgan otliqlarga, bir-ikki aravakashga iltimos qildi, yo‘lim olis, vaqtim ziq, deb bolani olishmadi. Orqadan yana baland g‘ildiraklari orqaga loy otib arava kela boshladi. Namoz to‘xtab, bolani yerga qo‘ydi.
– Hoy, yaxshi yigit, yo‘l bo‘lsin?
– Xudo xohlasa olgani, – dedi aravakash.
– Aytganing kelsin, ukamni ola ketsangchi, chaqasini beraman.
Aravakash Namoz tengi, chuvakkina bir yigit ekan. Qornigacha loy sachragan otning boshini tortdi:
– Xo‘sh, qancha berasan?
– Qancha so‘rasang shuncha olasan.
– Xudo davlatingga baraka bersin. Chiqar ukangni aravaga. Lekin, o‘zing piyoda ketasan, ot urunib qolgan. Hokimnikiga o‘tin olib borgan edim. Yo‘lda loyga botib qoldim. Voy xudoyim, bu bolani yomon yara bosibdi-ku! Chu tulporim!.. O‘zlariga yo‘l bo‘lsin?
– Mujik qishloqqa.
– O‘rus tabibgami?
– Ha.
– Yara-chaqani yaxshi tuzatadi deyishadi. Qayerdan kelayapsizlar?
– Samarqanddan chiqdik.
– Piyoda-ya! Bay-bay-bay! Lekin, shaharlikka o‘xshamaysan, shaharliklar choriq kiymaydi.
– O‘zim asli Jarqishloqdanman.
– Manavi
