кенгайтириш жадал олиб борилмоқда, жумладан, АҚШда сўнгги 10 йил мобайнида суғориладиган ерлар 1,5 баробар, Канадада 1,7 баробар, Бразилияда 2,8 баробар кўпайди.
Нега бизда ҳам суғориладиган ерларни кўпайтириш муҳим муаммо бўлиб турибди?
Ҳозирги даврда суғориш шахобчаларида 35–40 фоиз сув ерга шимилишини, 10–15 фоиз сув эътиборсизлигимиз оқибатида коллектор зовур тармоқларига оқизилишини инобатга олсак, кўп миқдорда сувни тежаш имкониятимиз бор. Фақатгина ирригация тизимини қайта қуриш ҳисобига бундай имкониятга эга бўламиз.
Сибирь дарёлари сувининг бир қисмини Ўрта Осиё ва Қозоғистонга келтириш муаммоси, айниқса, Иртиш ва Обь дарёлари сувлари олиниши Шимол табиатига таъсир қилади деган асоссиз баҳона билан собиқ Иттифоқ ҳукумати бу лойиҳани тўхтатиб қўйди. Баъзи мутахассис экспертлар агарда Сибирь дарёларини Ўрта Осиёга оқизишда юзлаб километр масофадан – шўрхок ерлардан ўтиб, сув шўрланиб, сифатсиз бўлиб кетади деган мутлақо фанга тескари сохта фикр билдирдилар.
Ҳисоб-китобларга қараганда, бир гектар ерни суғоришга тайёрлашнинг қиймати ўша даврдаги рус пулида уч минг сўмга тўғри келар эди. Умуман олганда, Сибирь дарёлари сувларидан бир қисмини Қозоғистон ва Ўрта Осиёга келтириш Иртишда, Тобольск яқинида тўғон қуриш ҳамда катта сув омбор барпо қилиш, агарда Иртиш суви бу ерда етарли бўлмаса, сув омборига Обь дарёсидан сув келтириш кўзда тутилган эди. Бунинг учун Иртишни Тобольскдан Обгача бир неча тўғонлар билан тўсиш, сўргич насослар ўрнатиш ва аста-секин Тобольск сув омборини тўлдириш мўлжаланган эди. Обь сувининг ана шу тўғонлар орқали кўтарилиши назарда тутилганди.
Кейинчалик мислсиз қудратли кучга эга бўлган насослар ёрдамида сувни 110 метрли сув айлантиргичга кўтариш белгиланган эди. У ердан сув ўз оқими билан канал бўйлаб Турғай чўкмалари орқали Сирдарё ва Амударёгача етиб бориши белгиланиб, узунлиги 2300 км, кенглиги 300 метр ва чуқурлиги 15 метр келадиган канал бунёд бўлиши, канал бўйлаб йилига 25 куб км. сув оқизиш мўлжалланган эди.
Мазкур лойиҳада ҳамма жойни сув босиб ётган Сибирдан озгина, янада аниқроқ айтсак, Обь дарёсидан кичик бир қисми – 7% сувни олиш режалаштирилган эди. Бу сув, барибир, Шимолий муз океанига бориб қуйиларди.
Сибирнинг хўжалик-иқтисодий ҳаётига ҳам, экологик ҳолатига ҳам зиғирча таъсир кўрсата олмайди, лекин етти фоизлик сув Обь дарёси бўйидаги қанча-қанча ерларни ботқоққа айлантириб ётибди-ку?
Россиянинг сув етишмайдиган Курган вилоятига суғориш учун 5 куб км, Қозоғистоннинг қўриқ ва тақир ерларидаги ғалла экинларини суғориш учун 4 куб км. сув олиниши мўлжалланган эди.
Марказий Осиёда қишлоқ хўжалик экинларидан, мева-сабзавотлардан мўл ҳосил олиш, Россиянинг бу манзилларида саноат, энергетика, транспорт коммуникациялар, темир йўллар ривожланган бўлар эди. Модомики, шундай экан, бундай улуғвор мазмундаги лойиҳа нега тўхтатиб қўйилди, аниқроғи, унга нега вето қўйилди?
Сув манбаларини буриб оқизиш бўйича Ҳиндистонда
