ўз эркини топибди.
Тасаввуф таълимотида, тупроқ – Аллоҳнинг мунаввар нури, сув – унинг ёруғ ҳаёти, ҳаво – буюклиги, олов – унинг ғазаби тимсолидир.
Тупроқ ва сув – жаннат мулки, шамол ва олов дўзах ичидаги нарсалар… Ушбу шарҳу маълумотларни ёдца тутиб, “Туфроқ бўлғил, одам сени босиб ўтсин” иборасига назар ташламоқ даркор.
Туфроғ ила ўзни тенг тутиш – буюклик замини, ҳокисорлик пояси. Кибр манманливдан покланиш инсонийлик мартабаси олдида бўлак мартабаларни назарга олмасливдир… Ҳазрати Навоийнинг бир ғазалида:
“Эй Навоий, ўзни мақбул истасанг туфроқ бўл,
Ким эрур мардуд, улким бошида киндор бор.
Мардуд-рад этилган маъносида. Бунга сабаб – шайтонни кеккайиши. Демак, ўзликни англаш, “ўзни мақбул исташнинг зўр чораси – туфроқ сифатлидир”.
Одам бўлиб тугилдик одам бўлайлик,
Элу юрт дардига малҳам бўлайлик.
Инсон туғилиши, яшаши ва ўзини топавермасдан ўтиб кетавериши ҳам мумкин.
Ўзини англаган, ўзлигини топган одамларгина одамийликнинг асл моҳиятини намоён қиладилар. Шундай одамларгина инсоният назарида, қадр топадилар.
Хўш, одамнинг ўзини ўзи англамоғи учун нималар сабабчи бўлади?
Бунга баъзан бир кутилмаган воқеа, ҳодиса, бировнинг кескин танбеҳи, бошга тушган бирор ташвиши ва шунга ўхшаш вазиятлар сабаб бўлиши мумкин… Шундай пайтда киши ўз ҳаётига бошқа кўз билан қарай бошлайди, воқеа, ҳодисаларни янги-янги қирраларини кашф этади, оламнинг инсонийликнинг тилсими, сиру-асрорини тушуна бошлайди… Бир файласуф: “Халқ кўрмаганини ҳам сезиб туради”, -деган экан.
Бунинг маъноси: “Кимнинг кимлиги одамларга аён”, дейилмоқчи.
Ҳазрат А.Навоий: “Эл нетиб топгай мениким, мен ўзимни топмасам”, деб лутф қилганлар.
“Кўзимиз очилиши, ҳақиқат қарор топиши учун бошлар кесилиши, шарт эмас…”, деганлар улуғларимиз!
Одамнинг қорнидан тушиб бир кун келиб қабрга кириши муқаррар… Бунинг рамзий маъноси шуки: Одам дунёни, ўз умрини қафасдан қафасгача ўтиши эканлигини тафаккур кўзи билан кўради. Дунё – инсон наздида озодлик, қафасдан чиққан қушнинг парвози, унинг азоблари эса синовдир. *
“АДАБИЁТ-САККИЗИНЧИ МУЪЖИЗА”
(Ўткир Хошимов)
Ўтмишда бир нарса сабаб бўлиб, ғурбатни ихтиёр айлаган аждодларимиз сафарга ўзлари билан бир сиқим “она тупроқ” дан олиб кетишар экан. Бу тупроқ уларга машаққатли пайтларда, фароғатли дамларда, беморликларида, хуллас, сафарларининг сўнггигача бу тупроқ уларнинг доимий ҳамроҳи бўлган…
Хотира – камолот ёшидаги одамлар учун умумий хусусият. Хотирагўйлик тарзидан ҳам инсоннинг феъл атвори, шахси ҳақида хулоса чиқариш мумкин.
Баъзида ёзувчилар ёшлари бир жойга бориб қолганда “жабр дийда”, “мазлум”, “эзилган” қиёфага киришни, “жасорат ва қаҳрамонликлар” и ҳақида қалин-қалин “эсдаликлар” чиқаришни хуш кўриб қоладилар.
Ўз даврининг ижтимоий-сиёсий ҳаётини белгилаб бериш қудратига эга бўлган Алишер
