Akif, Milli Mücadele’ye destek için Ankara’ya gittiği günlerde, Anadolu’daki mücadeleye karşı olanlar tarafından çıkarılan bir isyanı bastırmak üzere Konya’ya gönderilir. Konya şehri ahalisi, Mehmet Akif’i coşkuyla karşılar. Camilerde yaptığı vaaz ve nasihatlerle, halkın isyancılara desteğini önlemeye çalışır.
3
Tanzimat Fermanı, Osmanlı İmparatorluğunda Batılılaşmanın ilk somut adımıdır. 3 Kasım 1839’da Sultan Abdülmecid döneminde Hariciye Nazırı Koca Mustafa Reşid Paşa tarafından Gülhane Parkı’nda okunarak ilan edilmiştir.
4
Peyami Safa (2 Nisan 1899 – 15 Haziran 1961), Türk yazar ve gazeteci. Dokuzuncu Hariciye Koğuşu, Matmazel Noraliya’nın Koltuğu ve Yalnızız gibi psikolojik türdeki eserleriyle Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatında ön plana çıkmıştır. Edebi eserlerinde Doğu-Batı sorununa değinmiştir.
5
Seyfi Baba, Mehmet Akif’in ilk şiir kitabı Safahat’ta yer alan bir şiiri.
6
Ömer Rıza Doğrul (1893, Kahire – 13 Mart 1952, İstanbul), Türk yazar ve gazeteci. Aslen Burdurlu olup Mısır’a yerleşmiş bir ailenin çocuğu olarak Kahire’de doğdu. Önce Mısır sonra Anadolu’da yaşadı.
7
Safahat kitabındaki ilk şiir.
8
Sicil-i Umumî’de “İpekli Tahir Efendi” olarak yer alırken oğlu Mehmet Akif’in 1920 yılı milletvekilliği seçim mazbatasında “Mehmed Tahir Efendi” olarak kaydedilmiştir. Bkz. TBMM Arşivi, Yasama Organı Üyelerinin Tercüme-i Halleri ve Seçim Mazbataları, Mehmet Akif Ersoy Dosyası ve bkz. Bâb-ı Ali Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye Tezkiresi-1919, Mehmet Akif- M. Uğur Derman koleksiyonu.
9
Karakoç, S. (1968). Mehmet Akif, s. 8.
10
Rı: 200 + gayn: 1000 + ye: 10 + fe: 80=1290=Ragîf
11
Osmanlı’da çocukların yaşı dört yıl dört ay dört gün olunca Amin Alayı denilen bir merasim düzenlenirdi.
12
Hafız-ı Şirazî: XIV. yüzyılda İran’da yaşamıştır. Yaşamı hakkında günümüze ulaşan bilgilerin kesinliği tartışmalıdır. Hafız, İran şiirine çığır açacak ölçüde önemli yenilikler getirmiştir. Divan adlı şiirlerini topladığı eseri ve Gülistan’ı vardır.
13
Mevlana, 6 Rebîülevvel 604’te (30 Eylül 1207) Horasan’ın Belh şehrinde dünyaya geldi. Sonradan Anadolu’da Konya şehrine yerleşerek vefat edene kadar orada yaşadı. Adına daha sonra Mevlevilik tarikatı kuruldu. En ünlü eseri Mesnevi’dir.
14
16. yüzyıl divan edebiyatı şairi. Bağdat’ta doğduğu bilinen, Klasik Türk edebiyatının en büyük şairlerinden. Leyla ile Mecnun adlı aşk hikâyesini anlattığı mesnevisi önemli eserlerinden biridir.
15
Yusuf Akçura (2 Aralık 1876-11 Mart 1935), Türkçülük akımının önde gelen temsilcilerinden Tatar Türkü yazar ve siyasetçi. Adnan Adıvar (1882-1 Temmuz 1955), ilk sağlık bakanı. Ayrıca ünlü yazar Halide Edip Adıvar’ın eşidir.
16
Pierre Loti (14 Ocak 1850-10 Haziran 1923), 1876’dan itibaren bir müddet İstanbul’da yaşamış Fransız yazar.
17
Mülkiye İdadileri devletin idari kademelerine memur yetiştirmek amacıyla ilk kez 1859’da Fatih semtinde kurulmuştur. Başlangıçta öğrenim süresi iki yıl olsa da 1877’de beş yıllık yükseköğrenime dönüştürülmüştür.
18
Bu küçük ev, 31 Mayıs 1918’de çıkan ve yaklaşık yedi bin beş yüz evin yandığı Cibali-Fatih yangınında bir kez daha yanıp kül olacaktır.
19
Louis Pasteur (1822-1895), Fransız bilim adamı. Mikrobiyolog ve kimyagerdir. Bulduğu kuduz aşısını ilk kez 1885’te, kuduz bir köpek tarafından ısırılmış bir çocuğa uygulamıştır.
20
Mithat Cemal Kuntay (1885-1956); şair, hukukçu, biyografi yazarı. Üç İstanbul romanıyla tanınır. Mehmet Akif Ersoy’un yakın arkadaşlarındandır ve anı türünde, Akif hakkında en samimi çalışmaları yapmıştır.
21
İlginçtir ki Mehmet Akif, memurluk yapmak yerine kendi zanaatını sürdürebileceği bir meslek öğrenebilmek için Baytar Mektebine geçiş yapmıştır. Fakat Baytar Mektebini bitirdiğinde hayatını memurlukla sürdürmek zorunda kalmıştır.
22
II. Meşrutiyet, yapılan baskılar sonucu 24 Temmuz 1908’de ilan edilmiştir. İttihat ve Terakki, II. Meşrutiyet’in ilanında büyük etkisi bulunan siyasi cemiyettir ve 1908-1918 yılları arasında -kısa kesintiler dışında- ülke yönetiminde söz sahibi olan partidir. Mehmet Akif, II. Abdülhamid’i sevmez fakat asıl amacı şairin sanatçılık yönünü anlamaya çalışmak olan bu çalışmada onun edebiyat dışı siyasi polemikleri ele alınmamıştır.
23
Recaizade Mahmut Ekrem (1847-1914), Tanzimat Dönemi şairidir ve Türk şiirinin yenileştirmesinde öncü olduğundan Üstat Ekrem olarak bilinir. Abdülhak Hamid Tarhan (1852-1937), Tanzimat Dönemi şairi ve oyun yazarıdır. Modern şiirin ilk olgun örneklerini verdiği için Şair-i Azam olarak bilinir. Süleyman Nazif (1870-1927) ve Cenap Şahabettin (1870-1934), Servetifünun Topluluğu şairleridir. Süleyman Nazif, Mehmet Akif’in yakın arkadaşıdır ve onun hakkında ilk kitabı yazan isimdir.
24
Abbas Halim Paşa (1866-1934), Osmanlı devlet adamı ve Mısır prensidir. Sadrazamlık yapmış Sait Halim Paşa’nın kardeşidir. Sanatsever bir kişilik olan Abbas Halim Paşa, Mehmet Akif’in yakın dostu ve destekçisidir. Mehmet Akif, Abbas Hilmi Paşa’nın yaptırdığı Mısır Apartmanında vefat etmiştir.
25
Enver Paşa’ya bağlı olarak İttihat ve Terakki’nin Türkçü ve İslâmcı siyasi görüşleri doğrultusunda, yurt içi ve yurt dışında karşı propaganda yürütmek amacıyla kurulmuş gizli örgüt.
26
Tarihe Çanakkale Savaşı olarak geçen muharebe, 19 Şub 1915 – 9 Oca 1916 tarihleri arasında Osmanlı Devletiyle İtilaf Devletleri arasında yapılmıştır. Her iki taraftan yaklaşık 550 bin kişinin öldüğü savaş, tarihin en kanlı meydan muharebelerindendir. Savaşı Osmanlı Devleti kazanmıştır. İlk saldırılar 19 Şubat 1915’te olmuştur fakat asıl savaş 18 Mart 1915’te başladığından bu tarih, Çanakkale Zaferinin Yıldönümü olarak kutlanır.
27
Mithat Cemal Kuntay bu kişiyi “Binbaşı Ömer Lütfi ismindeki bu zat, sanayi mektebinde fen dersleri hocasıydı ve Harb-i umumi’de top ve mühimmat almak için Berlin’de bulunuyordu” diyerek tanıtır.
28
Eşref Sencer Kuşçubaşı (1873-1964), Kuşçubaşı Eşref adıyla bilinen, Çerkes asıllı Türk istihbaratçı ve gerilla savaşçısıdır. Özellikle İngiliz ajan Lawrence’a karşı verdiği mücadeleyle ünlüdür.
29
Sözlükte “kötü koku, aşırı sıcaklık, durgun rüzgâr” anlamına gelen tihâme kelimesi, Yemen kıyı şeridi için “yüksek bölge” anlamındaki Necid’in karşıtı olarak “alçak bölge” anlamında kullanılır.
30
Enver Paşa (1881-1922), I. Dünya Savaşı’na devletin katılmasında etkin olan, İttihat ve Terakki’nin üç paşasından (diğerleri Talat Paşa ve Cemal Paşa) en tanınmışı. Savaşın kaybedilmesi üzerine Orta Asya’daki Türk halklarını ayaklandırmak amacıyla gittiği Türkistan’da Bolşeviklere karşı yaptığı bir çatışma sırasında şehit edilmiştir.
31
Eşref Edip Fergan (1882-1971), gazeteci ve hukuk doktoru. Mehmet Akif’in yakın arkadaşı olan Eşr
