olmuştur.
Anadolu Eyaleti’nin Sancakları
Hepsi 14 sancaktır.125 defter kethüdası, defter emini, defter muhasibi, tımar defterdarı, çavuşlar kethüdası, çavuşlar emini, çeribaşıları ve alaybeyi vardır. Zeamet ile 4 Müsellem beyi vardır. 11 Yayabeyi vardır.
Kütahya şehri paşa sancağıdır. Sancakları şunlardır:
Sarıhan sancağı, Aydın sancağı, Kastamonu, Hüdavendigar,126 Bolu, Menteşe, Ankara, Karahisar Sahip,127 Teke Eli, Kângırı,128 Hamid, Sultanönü Karası.
Karaman Eyaleti’nin Sancakları
Karaman eyaleti 7 sancaktır. Hazine defterdarı, defter kethüdası, defter emini, tımar defterdarı, çavuşlar kethüdası, çavuşlar emini, alaybeyi ve çeribaşısı vardır. Umumiyetle Konya, paşa sancağıdır.
Sancakları: Kayseri, Niğde, Beyşehir, Kırşehir, Akşehir, Aksaray.129
Sivas Eyaleti’nin Sancakları
Sivas eyaleti 7 sancaktır. Defter kethüdası, defter emini, tımar defterdarı, çavuşlar kethüdası, çavuşlar emini, alaybeyi ve çeribaşıları vardır. Sivas şehri paşa sancağıdır. Sancakları şunlardır:
Divriği, Çorum, Keskin, Bozok, Amasya, Tokat, Zile, Canik, Arapgir.130 Sonradan “Zile”, Valide hası131 olmuştur.
Bosna Eyaleti’nin Sancakları
Bosna eyaleti 8 sancaktır.132 Hazine defterdarı, defter kethüdası, defter emini, çavuşlar kethüdası, çavuşlar emini, alaybeyi, çeribaşıları vardır. Saray şehri Bosna’nın paşa tahtıdır. Öteki sancaklar şunlardır:
Hersek Kilis’i, Izvornık, Puzaga, Zaçna, Karka, Rahoviça, Banaluka.133
Kaptan Paşa Eyaleti
11 sancaktır. 3 sancağı sâlyâne134 iledir. Defter kethüdası, defter emini, tımar defterdarı, çavuşlar kethüdası, çavuşlar emini, Arabistan ağaları ve kethüdaları,135 yüzbaşı dayıları vardır. Gelibolu şehri paşa sancağıdır. Sancakları şunlardır:
Eğriboz, Karlıeli, İnebahtı, Rodos, Midilli, Kocaeli, Biga, Sıgala, İzmit, İzmir.
Mora Yarımadası Eyaleti
Defter emini, defter kethüdası yoktur. Rumeli’den ayrılarak Vezirlik ve eyalet olmuştur. 300 yük akça padişah pulu ve malı tahsil edilir. 5 sancaktır. Mora’da Gördes.
Paşa sancağıdır. Öteki sancaklar şunlardır:
Misistire sancağı. Koron sancağı ki beyinin bir kadırgası vardır. Ayamavra sancağı: Bunun da beyinin bir kadırgası vardır. Anabolya sancağı. Bunun beyi iki tane kadırga ile sefer eder. Bazı adalarda da reayası vardır.
Fakat Sakız adası sancağı, Nakşa sancağı ve Mehdiye sancağı sâlyâne ile idare olunduklarından kaptan paşanın hükmündedirler.
Budin Eyaleti
Budin’de hazine defterdarı, defter kethüdası, defter emini, tımar defterdarı, çavuşlar kethüdası, çavuşlar emini, alaybeyi, çeribaşları vardır ki büyük divandır.136 Budin Kalesi, Paşa sancağıdır. Sancakları: Semendire, Peçuy, İstoni Belgrad, Usturgon, Şemtorna, Seksar, Serem, Mıhaç’tır. Belgrad kaymakamlıktır.
Osek ve Eğri Eyaletleri
Sonradan eyalet olduklarından 7 sancaktırlar. Mal defterdarları yoktur ama defter kethüdası, defter emini, çavuşlar kethüdası, alaybeyi, çeribaşıları vardır.
Sancakları: Segedin, Sonluk, Hatvan, Seçen, Kerman, Filek’tir.
Eğri, paşa sancağıdır.
Kanije Eyaleti
Bu da Budin eyaletinden çıkarılarak eyalet olmuştur.
7 sancaktır. Mal defterdarı, tımar defterdarı yoktur. Sade çavuşlar kethüdası, çavuşlar emini, alaybeyi, çeribaşıları vardır. Kanije, paşa sancağıdır. Sancakları: Sigetvar, Kopan, Valpuva, Şiklofça, Nadaj, Balatin’dir.
Uyvar Eyaleti
1073’te137 IV. Sultan Mehmed zamanında Köprülüoğlu Fazıl Ahmed Paşa eliyle fethedilip eyalet omuştur. Mamur eyalettir. Mal defterdarı, defter emini, defter kethüdası, çavuşlar kethüdası, alaybeyi, çeribaşısı ve 20 oda ile138 yeniçeri ağası, cebecibaşısı, topçubaşısı ve bir vezir hâkimi vardır. Sancakları şunlardır: Letra Kalesi sancağı, Leve sancağı, Novgrad sancağı, Holok sancağı, Bukabak sancağı, Şefradi.
Tımışvar Eyaleti
6 sancaktır. Hazine defterdarı, defter kethüdası, tımar defterdarı, padişah malı defterdarı, çavuşlar kethüdası, çavuşlar emini, 22 tane tuğ sahibi kale ağaları ve dizdarı, çeribaşıları, alaybeyi vardır. IV. Sultan Mehmed çağında, Köprülü Mehmed Paşa eliyle Yanova Kalesi fethedilip Tımışvar paşasına sancak merkezi oldu. Öteki sancakları şunlardır: Tımışvar, Lipva, Çanad, Küle, Morava. Yeni fethedilen Şebeş, yeni fethedilen Logoş, Kaçnat sancağı, Arat sancağı, Beşkelek sancağı. Sonra Sokullu Mehmed Paşa evkafı olmuştur.
Varat Eyaleti
Cennetmekân IV. Sultan Mehmed Han zamanında büyük serdar Köse Ali Paşa eliyle fethedilip eyalet olmuştur. Mal defterdarı, defter emini, defter kethüdası, tımar defterdarı, çavuşlar kethüdası, çavuşlar emini, 10 oda yeniçeri ağası ve dizdarı, hâkim veziri, alaybeyi, çeribaşıları vardır. Paşa sancağı Varat’tır. Sancakları şunlardır: Salanta sancağı, Debreçin sancağı, Halmaş sancağı, Sengevi sancağı, Yapışmaz sancağı. Bu sancaklar umumiyetle Hristiyan oldukları için hâkimleri yine kendi aralarından Macar asilzadeleridir. Eyalet varidatını toplayarak beylerine irsaliyelerini139 gönderirler. Acayip bir şekilde düzene konarak eyalet olmuştur.
Erdelistan Eyaleti
Bu ülke dahi IV. Mehmed’in kılıcıyla Ulu Serdar Gazi ve Şehit Seydi Ahmed Paşa elinden fethedilmiştir. Yıllık 1000 kese mal ve 1000 kese hediye vermek üzere merhum Melek Ahmed Paşa’nın reyi ile Apopi Mihal
Evliya Çelebi 14 sancaktır dediği Anadolu eyaletinde 13 sancak saymaktadır. Kütahya sancak sayılırsa 14 oluyor.
Eski büyük Bursa vilayeti.
Bugünkü Afyonkarahisar ve kısaca Afyon.
Bugünkü Çankırı. Cumhuriyet çağında Kânkırı Çankırı’ya çevrilmiştir.
Evliya Çelebi, Karaman eyaletinin 7 sancak olduğunu söylediği hâlde 6 sancak saymaktadır. Konya sancak sayılırsa 7 oluyor.
Evliya Çelebi Sivas’ın 7 sancağı olduğunu söylediği hâlde 9 sancak saymıştır.
“Valide Sultan” yani padişah anasına mahsus yer olup geliri Valide Sultan’ın maaşını teşkil eder.
Burada 8 sancak dendiği hâlde gerek yukarlardaki listede, gerekse iki üç satır aşağıda 7 sancak gösterilmektedir. “Saray” sancak sayılırsa 8 sancak olmaktadır.
Belki bir sancağın adı istinsah sırasında unutulmuştur.
Yılda bir defa iltizam memuru tarafından toplanan vergi. İltizam memuruna “mültezim” denirdi.
Kaptan paşanın, halkı Arap olan Osmanlı ülkesindeki vekilleri ve memurları.
Buradaki “Divan”, eyaletin büyük idare meclisi demektir.
Evliya Çelebi, Uyvar fethini hicri 1073’te gösteriyorsa da bu fetih değil, sefere çıkış tarihidir. Fetih 21 Safer 1074(= 24 Eylül 1663) tarihindedir.
Buradaki “Oda” kelimesi herhâlde “Orta” nın kısaltılmış şekli olacaktır ve “bölük” manasındadır.
“İrsaliye”, “göndermelik” demek olup Macar beylerinin Varat beylerbeyi olan paşaya verdikleri vergi manasınadır.
