Кәсіпкерліктегі менеджменттің көпфункционалды үлгілері. Қарлығаш Мұхтарова

      Болжамдаудың сандық әдістерінің ең таралған екі типі – уақытша қатарлар сараптамасы және каузальді (себеп салдардық) үлгілеу.

      Уақытша қатарлар сараптамасы. Кейде трендтің шағылуы деп аталатын уақытша қатарлар сараптамасы бұрында орын алған жағдай болашақтағы жағдайды болжауға мүмкіндік берген жорамалдарға негізделеді. Бұл сараптама өткен шақтағы үлгілер мен тенденцияларды анықтап, оларды болашаққа әкелудің әдісі болып табылады. Сараптаманы өткізу үшін, өткен шақ жағдайларына сәйкес келетін координаталық жүйеге графикті түсіру енмесе кесте құру жеткілікті.

      Сараптаманың бұл әдісін жыл кезеңдерімен сипатталатын сатудың құрылымын болжау, қордағы қажеттіліктерді бағалау, тауарлар мен қызметтерге сұранысты, кадрлік қажеттіліктерді зерттеу үшін қолданылады. Егер, мысалы үшін, «Бюргер Кинг» мейрамханасының директоры қазан айында қанша гамбургерге тапсырыс беру керектігін шешу қажет болса, оған өз шешімін өткен бес жылдың қазан айындағы сату цифрларымен негіздеу жеткілікті. Мәлімет сараптамасы, өткен жылдары Рахмет айту күні себебінен гамбургерге сұраныстың 10 %-ға түскендігін көрсетеді.

      Каузальді (себеп салдарлық) үлгілеу. Каузальді үлгілеу бүгінгі күнде қолданылатын болжаудың сандық әдістерінің ең айлалы және математика ғылымы тұрғысынан ең қиыны болып табылады. Ол бірнеше өзгермеліден тұратын жағдайларға келеді. Жеке бас табысының деңгейі, демографиялық өзгерістер болашақта жалғыз жанұя тұратын үйлерге сұраныстың өзгеруін көрсетеді.

      Каузальді үлгілеу – осындай жағдайларда болатынды қарастырылып жатқан факторлар мен басқа өзгермелілердің арасындағы статикалық тәуелділікті зерттеу жолымен жасалатын болжау. Бұл үлгі несиенің пайыздық ставкасы 1 %-ға өскенде, жаңа үйлерге сұраныс 5 %-ға түсетінін анықтай алады.