білмеген адам ешнәрсеге сеніммен араласа алмайтыны да, өзінің ой-түсінігін жеткізіп, басқа адамдармен сөйлесе де алмайтыны белгілі. Қытай тілін білмеу мені осындай жайға душар етер ме еді, қайдам, егер де Пекиндегі Орталық ұлттар университетіндегі азаматтармен кезікпесем.
Орталық ұлттар университетіне ойламаған жерде қатынастым да, Қытайдағы түркі тілдерінің көрнекті маманы, профессор Гэн Шиминмен танысуым менің бұл сапарымдағы көптеген түйіндерді шешуіме, тіл мәселесіне байланысты белгілі бір кедергілерді жеңіп, тиісті деңгейде ресми қарым-қатынас жасауыма жол ашты.
Орталық ұлттар университеті Қытайдағы аз халықтардың әртүрлі саладағы жоғары білімді мамандарын даярлау үшін құрылған. Мұндағы он бір факультеттің бірі – түркі тілдері факультеті. Факультеттің бір бөлімі – ұйғыр тілі мен әдебиеті бөлімі, екінші бөлімі – қазақ тілі мен әдебиеті бөлімі, бұлардың әрқайсысында 300-400 студент бар, оқу мерзімі – төрт жыл. Қазақ тілі мен әдебиеті кафедрасының меңгерушісі, профессор Гэн Шимин көне ұйғыр жазба ескерткіштері, қазіргі қазақ және ұйғыр тілдерінің грамматикасы мәселелерімен, оның орын- басары Мәкен Кәкенұлы Ілекенов қазақ тілі және жалпы лингвистика мәселелерімен шұғылданады екен. Екеуі бірлесіп 1986 жылы Пекиннен шығарған «Оғызнаманың» қазақша аударма нұсқасының ғылыми мәні ерекше болар деп шамаладық. Ал өзінің әріптестері мен шәкірттері атағандай, Мәкен мұғалімнің «Ханзуша – қазақша тіл ғылымы сөздігі» (Пекин, 1984 ж.) менің тіл саласындағы жұмыстарыма әжептәуір септігін тигізді.
Орталық ұлттар университетіндегі жас тілші, әдебиетшілермен танысу барысында олардың қолқа салуына орай, Қазақстандағы қазақ тіл білімінің өркендеу жайы мен зерттелу бағдары жөнінде бірнеше дәріс оқуыма тура келді. Мұнда білім алып, болашақ филология мамандығына әзірленіп жатқан қазақ, ұйғыр, қырғыз, ханзу, дағұр, моңғол, татар, өзбек, тәжік жастарына дәріс оқуда қазақ тілі халықаралық қатынас құралына жарағаны мені іштей қуантып, тіпті толқытып жіберді десем артық емес шығар. Сүйікті менің ана тілім – қазақ тілі деп мақтанып қалдым.
Қазіргі билингвизмнің (екі тілді егіз жүргізу, қостілділік) өрістеу нәтижесінде тілдік интерференция (бір тілдің екінші тілге басымдық ықпалының қабаттаса жүретін еліктеу мәніндегі әсері) құбылыстары да біршама байқалмай қала алмайды. Мысалы, қазақ және қытай тілін белгілі дәрежеде жетік меңгерген кейбір интеллигенттер қазақ тіліндегі діріл р дыбысын ызың дауыссыз ж дыбысына ұқсаңқыратып айтады. Ал қытай тілінде дірілмен келетін таза р дыбысы жоқтығын ескерсек, қазақша сөйлейтін кейбір қытай азаматтарының тілінде барамыз, баламыз деген сөздерді ажыратып алу қиын-ақ, «баламаза» дейді. Әрине, тіл мәдениетінің даму барысында бұл ерекшеліктерді ескере отырып, оның дамуына дұрыс бағдар беріп, шын мағынасындағы билингвизмнің өрістеуіне мән берген жөн.
Қытайдағы аз ұлттардың тілдері мен ауыз әдебиетін зерттеу Қоғамдық ғылымдар академиясы жанындағы Этнография институтында да жүргізіледі
