ня мае значаньня. Калі ў вароньняй сям’і забіць саміцу, дык самец пакідае дзяцей і адлятае. Значыць, яму патрэбна толькі саміца, але не сям’я»[80]. Падобны натуралістычны погляд на каханне дэрамантызаваў яго, пазбаўляў гэтае тонкае пачуццё таямніцы і загадкавасці.
Нягледзячы на шматлікія спасылкі на творы Маркса, рэферат, у якім Я. Кіпель выклаў свае погляды на паходжанне маралі, выклікаў шматлікія спрэчкі спачатку на кафедры фізіялогіі, а потым у парткаме ўніверсітэта. «Доўга мне ўспаміналі гэты рэферат: нават на судзе пракурор цвердзіў, нібы я меў намер рэвізаваць вучэнне Маркса»[81].
Тэарэтычныя пошукі ў галіне адносін паміж паламі ў Савецкай Беларусі падсумавала навукова-папулярная брашура беларускага ўрача-гігіеніста З. Ц. Шміта, падрыхтаваная ў 1930 г. У ёй аўтар, паводле яго слоў, спалучыў сацыялагічны і біялагічны падыходы да асэнсавання вызначаных праблем. Мінскі ўрач прапанаваў чытачам ужываць слова «каханне» толькі ў двукоссі як буржуазнае (са спасылкай на Стэндаля ён называе чатыры тыпы гэтага састарэлага пачуцця: каханне-пал, прыгожае каханне, пачуццёвае каханне, нарэшце, ганарлівае каханне). Фізіялагічнай асновай шлюбу, на думку Шміта, з’яўляецца «плоцьны поцяг». Дзетанараджэнне ён разглядаў як «прадукт біолёгічнага падзелу працы». У ліку найважнейшых умоў стварэння камуністычнай сям’і аўтар называе: вызваленне жанчыны з «кухонных путаў», перанясенне функцыі выхавання дзяцей у калектыў і ўцягванне жанчыны ў вытворча-грамадскую працу. Як урач Шміт выступаў за сэксуальнае выхаванне дзяцей, а таксама забарону ўступаць у шлюб па медыцынскіх паказчыках.
Разам з тым аўтар, адчуваючы паварот у дзяржаўнай сямейна-шлюбнай палітыцы, кажа пра новую сацыялістычную манагамію, права маці на сямейнае выхаванне дзяцей, а таксама пра сублімацыю сэксуальнай энергіі. Ён пэўны, што хутка прыйдзе той час, калі «чалавецтва ачалавечыць свае жывёльныя палы, яно адмовіцца ад налётчыкаў любові, растратчыкаў плоцьнай энэргіі і будзе пераключаць гэту сваю энэргію на ток высокага напружаньня грамадзкае творчасьці»[82].
Такім чынам, на працягу 1920-х гг., разам з іншымі савецкімі рэспублікамі, БССР стала палігонам для выпрабавання розных тэорый і канцэпцый, якія прапаноўвалі новыя альбо тлумачылі старыя ўзаемаадносіны палоў[83]. Яны ствараліся сацыёлагамі, біёлагамі, урачамі і, вядома, кіраўнікамі маштабнага эксперыменту – партыйнымі ідэолагамі. Унутры палітычнай і навуковай эліты ў той час яшчэ маглі суіснаваць розныя погляды на «палавое пытанне». Пра плюралізм думак сведчыла адпраўка летам 1926 г. з СССР у Афрыку экспедыцыі прафесара І. І. Іванова з мэтай «вырашэньня аднаго з буйнейшых пытаньняў, што стаяць перад чалавечым розумам», а менавіта «скрыжаваньня чалавека з малпаю»[84]. Спробы вытлумачыць матывы і асаблівасці сэксуальных паводзін чалавека з дапамогай марксісцкай тэорыі карысталіся вялікім попытам і даверам перш за ўсё ў гарадскога насельніцтва,
Кіпель Е. Аснова маралі. Нью-Ёрк, 1953. С. 11.
Кіпель Я. Эпізоды. Мінск, 2013. С. 105.
Шміт З. Род і здароўе, шлюб і сям’я. Менск, 1931. С. 17, 23, 29, 48.
Разам з айчыннымі наватарскімі даследаваннямі тагачаснай савецкай, у тым ліку і беларускай чытаючай публіцы былі даступны найлепшыя ўзоры заходняй сэксалагічнай думкі, такія як класічная праца доктара Т. Г. Ван-дэ-Вельдэ, аўтар якой без усялякага сэксуальнага эксперыментатарства, шчыра і адказна імкнуўся дапамагчы людзям дасягнуць доўгатэрміновага шчасця ў манагамным шлюбе, заснаваным на фізіялагічнай і псіхалагічнай гармоніі і, пажадана, каханні. Гл.: Ван-де-Вельде Т. Г. Техника брака. Совершенный брак – опыт исследования и техники. Харьков, 1928.
Чырвоная зьмена. 1926. 8 ліпеня. № 77. С. 4.
