kwiatów, sposobem życia, zapylania itp. Należą do rodziny storczykowatych obejmującej ponad 20 tysięcy gatunków. Rozpowszechnione są na całej Ziemi, nieliczne tylko w wysokich górach i w pobliżu biegunów. Poza Brazylią i sąsiednimi krajami Ameryki Południowej szczególnie obficie występują na Madagaskarze, wyspach Oceanu Indyjskiego i w całej strefie równikowej.
16
Jawa – wyspa na Oceanie Indyjskim należąca do Indonezji. Indonezja zajmuje największy na świecie Archipelag Malajski, położony między Azją i Australią. Należą do niego m.in. Wielkie i Małe Wyspy Sundajskie oraz Moluki. Do Indonezji należy także zachodnia część Nowej Gwinei (Irian Zachodni). W skład Indonezji wchodzi 3000 zamieszkanych wysp, z których największe to: Borneo (dawniej Kalimantan) – 539460 km2, Sumatra (dawna Sumatera) – 473607 km2, Celebes (dawne Sulawesi) – 189035 km2, Jawa (dawna Djawa) – 126703 km2, Halmahera – 17998 km2, Flores – 15610 km2. Na Jawie leży stolica Indonezji – Dżakarta.
17
Moluki (Wyspy Korzenne) – grupa wysp Archipelagu Malajskiego, między Celebesem i Nową Gwineą, należących do Indonezji.
18
Wyspy Aru – grupa około 90 małych wysp na morzu Arafura, na południowy zachód od Nowej Gwinei.
19
Od 1924 r. polowanie na cudowronki (ptaki rajskie) oraz wywożenie ich piór z Nowej Gwinei zostały zakazane. Obecnie jedynie Papuasi mogą polować na nie dla własnych potrzeb zdobniczych.
20
Sir Hubert Murray był od 1907 r. aż do śmierci w 1940 r. gubernatorem Papui.
21
Jacht nazwany był imieniem maharani Alwaru.
22
Wielka Rafa Koralowa lub Wielka Rafa Barierowa (Great Barier Reef).
23
Mianem Oceanii obejmujemy ogromne zbiorowisko wysp i wysepek Oceanu Spokojnego, sięgające od Australii i Archipelagu Malajskiego na zachodzie, aż w pobliże brzegów Ameryki na wschodzie. Wyspy te, pochodzenia kontynentalnego, wulkanicznego lub koralowego, przeważnie tworzą zgrupowania leżące głównie między zwrotnikami. Oceania obejmuje obszar morski o powierzchni 79 mln km2 (prawie tyle co Azja i Afryka łącznie), w tym na powierzchnię lądową przypada zaledwie 1 mln km2, z czego sama Nowa Gwinea zajmuje 785000. Cała ta na pozór chaotycznie rozproszona plejada wysp wykazuje pod względem klimatu, flory, fauny i gospodarki te same lub podobne cechy, co uzasadnia objęcie ich wspólną nazwą Oceanii. Poza zwrotnikami leżą tylko nieliczne wyspy, z których dwuwyspowa Nowa Zelandia o powierzchni 265000 km2 oraz przynależne do niej wysepki wybiegają daleko na południe i tworzą pewną odrębną całość. Poza zwrotnikami, z wyjątkiem Nowej Zelandii, tak północna, jak i południowa część Oceanu Spokojnego stanowi pozbawioną wysp pustynię wodną.
Cały ten świat wyspiarski ogólnie dzielimy na: Melanezję (w zachodniej części Oceanii między równikiem a zwrotnikiem Koziorożca), do której należy także Nowa Gwinea; Mikronezję (między równikiem a zwrotnikiem Raka od wschodniej strony Basenu Filipińskiego do około 180° dł. geogr. wsch., w środkowej części Oceanii); Polinezję (we wschodniej części Oceanii).
24
Wierzono w to aż do I wojny światowej.
25
Terytorium Papui (południowo-wschodnia część Nowej Gwinei) oraz wyspy: Luizjady, d’Entrecasteaux, Triobrianda i Woodlark – przynależne do niej, mają łączny obszar 234498 km2. Papua została zaanektowana przez rząd australijskiej prowincji Queensland w 1883 r., a następnie przeszła pod administrację centralnego rządu Australii. Od 1975 r. wchodzi w skład niepodległego państwa Papua-Nowa Gwinea ze stolicą Port Moresby.
26
Do 1975 r. Nowa Gwinea Australijska. Obejmowała północno-wschodnią część Nowej Gwinei (która nazywała się, jako kolonia niemiecka, Ziemią Cesarza Wilhelma), Archipelag Bismarcka i północną część Wysp Salomona o łącznym obszarze 240870 km2. Od 1884 r., jako Nowa Gwinea Niemiecka, była kolonią niemiecką. Podczas I wojny światowej zajęła ją Australia i później z ramienia Ligi Narodów zarządzała nią jako terytorium powierniczym. W czasie II wojny światowej wtargnęła tam Japonia, lecz po jej kapitulacji znów powróciła do Australii jako terytorium powiernicze ONZ. Od 1975 r. wchodzi w skład niepodległego państwa Papua-Nowa Gwinea.
27
Od 1 V 1963 r. Irian Zachodni (indonezyjska nazwa Nowej Gwinei) jako terytorium wyzwolone wszedł w skład Indonezji. Obejmuje obszar 412781 km2. Należy do niego kilka wysp leżących u południowo-zachodniego wybrzeża, z których największe to: Mapia, Japen, Biak, Misool, Waige i Salawatti. Stolicą jest Katabaru, czyli dawna Hollandia. Do 1963 r. Irian Zachodni był kolonią holenderską o nazwie Nowa Gwinea Holenderska.
28
Sytuacja utrzymywana przez rządy kolonialne w dużej mierze przyczyniła się do pozostania całej Nowej Gwinei w ogólnym zacofaniu gospodarczym i społecznym; część plemion także obecnie żyje w relacjach społecznych i warunkach podobnych do tych z epoki kamienia oraz wspiera się przedmiotami, takimi, jakie były ówcześnie stosowane, a więc np. używa narzędzi krzemiennych, nie zna metalu lub umyślnie go nie stosuje. Jeszcze w drugiej połowie XX w. kanibalizm był częścią kultury niektórych plemion Nowej Gwinei. W tradycji, jako obrzęd miał znaczenie rytualne, polegające głównie na przejęciu cech zmarłego (np. siły lub waleczności zabitego w walce wojownika) lub uwolnieniu duszy nieboszczyka od cielesnej powłoki. Obecnie zarówno pojedyncze przypadki kanibalizmu, jak i dekapitacji, od czasu do czasu są ujawniane, z podobnie skandalicznym wydźwiękiem jak doniesienia o morderstwach. Współcześnie główną przyczyną podobnych rytualnych zabójstw są oskarżenia kobiet o czary.
29
Mikołaj Mikłucho-Makłaj (Maclay) urodził się w guberni Nowogród w 1846 r., zmarł w Petersburgu w 1888 r. Zwiedził całą Europę, Maderę, Wyspy Kanaryjskie, Maroko, a potem przez Amerykę Południową, Tahiti i wyspy Samoa udał się do Nowej Gwinei. Badał tam jej północne i południowo-zachodnie wybrzeża (na południe od zatoki Geelvink). W 1874 i 1875 r. badał Indochiny i Indonezję. Po odwiedzeniu wysp Palau oraz Admiralicji powrócił na 17 miesięcy na Nową Gwineę. Głównie badał plemiona papuaskie, z którymi udało mu się zaprzyjaźnić. Po raz trzeci przebywał w Nowej Gwinei w 1879 r. Część jego prac publikowano w pismach rosyjskich i niemieckich, a dopiero w latach 1950–1953 wydano w Moskwie jego dzieła w czterech tomach.
30
W 1910 r. Holendrzy okrążyli centrum wyspy od strony wybrzeży. Wyprawa Goodfellowa, a później pod kierownictwem Rawlinga doszła do Gór Śnieżnych od strony południowego wybrzeża. W 1913 r. A.R.F. Wollaston wspiął się na górę Carstensz, a Weyermann zbadał dopływ rzeki Digul i określił wysokość Góry Juliany. Klooster zbadał kraj na południe i południowy wschód od zatoki Geelvink. W 1914 r. Oppermann badał rzekę Mamberamo, natomiast porucznik Stroeve jej zachodni dopływ – Rouffaer. I wojna światowa przerwała badania, które podjęto znów po 1918 r.
31
W czasie gdy bohaterzy tej powieści przygotowywali się do wyprawy, w niemieckiej części Nowej Gwinei Neuhauss badał rzekę Markham. W 1910 r. Holendersko-Niemiecka Komisja Graniczna dotarła w górę rzeki Sepik na odległość 60 mil od granicy brytyjskiej. W 1914 r. Thurnwald penetrował okolice Sepiku, podczas gdy misjonarz Pilhofer przewędrował znad rzeki Waria blisko granicy brytyjskiej do rzeki Markham. Wybuch I wojny światowej spowodował zajęcie przez Australię niemieckiej Nowej Gwinei. Wtedy von Detzner, pragnąc uniknąć uwięzienia, zaszył się w głębi lasu, usiłując dotrzeć do granicy holenderskiej i wsiąść na jakiś niemiecki okręt. Aczkolwiek zamiar mu się nie udał, przeszedł przez tereny niezbadane dotąd przez białych. Swoje cenne spostrzeżenia, aczkolwiek często oparte tylko na relacjach krajowców, opublikował kilka lat po wojnie. W byłej niemieckiej kolonii Brytyjczycy zastali zaledwie parę plantacji na wy
