style="font-size:15px;"> 20
Sir Hubert Murray był od 1907 r. aż do śmierci w 1940 r. gubernatorem Papui.
21
Jacht nazwany był imieniem maharani Alwaru.
22
Wielka Rafa Koralowa lub Wielka Rafa Barierowa (Great Barier Reef).
23
Mianem Oceanii obejmujemy ogromne zbiorowisko wysp i wysepek Oceanu Spokojnego, sięgające od Australii i Archipelagu Malajskiego na zachodzie, aż w pobliże brzegów Ameryki na wschodzie. Wyspy te, pochodzenia kontynentalnego, wulkanicznego lub koralowego, przeważnie tworzą zgrupowania leżące głównie między zwrotnikami. Oceania obejmuje obszar morski o powierzchni 79 mln km2 (prawie tyle co Azja i Afryka łącznie), w tym na powierzchnię lądową przypada zaledwie 1 mln km2, z czego sama Nowa Gwinea zajmuje 785000. Cała ta na pozór chaotycznie rozproszona plejada wysp wykazuje pod względem klimatu, flory, fauny i gospodarki te same lub podobne cechy, co uzasadnia objęcie ich wspólną nazwą Oceanii. Poza zwrotnikami leżą tylko nieliczne wyspy, z których dwuwyspowa Nowa Zelandia o powierzchni 265000 km2 oraz przynależne do niej wysepki wybiegają daleko na południe i tworzą pewną odrębną całość. Poza zwrotnikami, z wyjątkiem Nowej Zelandii, tak północna, jak i południowa część Oceanu Spokojnego stanowi pozbawioną wysp pustynię wodną.
Cały ten świat wyspiarski ogólnie dzielimy na: Melanezję (w zachodniej części Oceanii między równikiem a zwrotnikiem Koziorożca), do której należy także Nowa Gwinea; Mikronezję (między równikiem a zwrotnikiem Raka od wschodniej strony Basenu Filipińskiego do około 180° dł. geogr. wsch., w środkowej części Oceanii); Polinezję (we wschodniej części Oceanii).
24
Wierzono w to aż do I wojny światowej.
25
Terytorium Papui (południowo-wschodnia część Nowej Gwinei) oraz wyspy: Luizjady, d’Entrecasteaux, Triobrianda i Woodlark – przynależne do niej, mają łączny obszar 234498 km2. Papua została zaanektowana przez rząd australijskiej prowincji Queensland w 1883 r., a następnie przeszła pod administrację centralnego rządu Australii. Od 1975 r. wchodzi w skład niepodległego państwa Papua-Nowa Gwinea ze stolicą Port Moresby.
26
Do 1975 r. Nowa Gwinea Australijska. Obejmowała północno-wschodnią część Nowej Gwinei (która nazywała się, jako kolonia niemiecka, Ziemią Cesarza Wilhelma), Archipelag Bismarcka i północną część Wysp Salomona o łącznym obszarze 240870 km2. Od 1884 r., jako Nowa Gwinea Niemiecka, była kolonią niemiecką. Podczas I wojny światowej zajęła ją Australia i później z ramienia Ligi Narodów zarządzała nią jako terytorium powierniczym. W czasie II wojny światowej wtargnęła tam Japonia, lecz po jej kapitulacji znów powróciła do Australii jako terytorium powiernicze ONZ. Od 1975 r. wchodzi w skład niepodległego państwa Papua-Nowa Gwinea.
27
Od 1 V 1963 r. Irian Zachodni (indonezyjska nazwa Nowej Gwinei) jako terytorium wyzwolone wszedł w skład Indonezji. Obejmuje obszar 412781 km2. Należy do niego kilka wysp leżących u południowo-zachodniego wybrzeża, z których największe to: Mapia, Japen, Biak, Misool, Waige i Salawatti.
1
Wyspa Złych Ludzi – nazwa nadana Nowej Gwinei przez portugalskich i hiszpańskich żeglarzy, którzy w XVI w. odkryli tę wyspę. Nazwę Nowa Gwinea nadał jej Hiszpan Ortiz de Retes w 1545 r., ponieważ lasy równikowe i podobna do Murzynów ludność przypominały mu zachodnioafrykańskie wybrzeże.
2
Kazuary – rodzina dużych ptaków z rzędu kazuarowych, nielotnych. Kazuar noc spędza w leśnej gęstwinie, a w dzień żeruje w wysokich trawach. Żywi się pokarmem roślinnym, a także rybami, żabami i jaszczurkami. W ogrodach zoologicznych kazuary jedzą chleb, ziarno i jabłka. Patrz również przypis na s. 208.
3
Ogrodnik brunatny (
4
Batat, właśc. wilec ziemniaczany, zwany także słodkim ziemniakiem (
5
Taro, właśc. kolokazja jadalna, należy do rodziny obrazkowatych. Rośnie w Indiach, na Archipelagu Malajskim i w Ameryce. Rodzi bulwy o wadze 0,5–3,5 kg, przeważnie o białym miąższu. Surowe są niejadalne. Po ugotowaniu lub upieczeniu jada się je jak ziemniaki.
6
Trzcina cukrowa należy do rodziny wiechlinowatych. Osiąga wysokość 2–6 m. Ma źdźbła średnicy 2–6 cm wypełnione soczystym i bardzo słodkim miąższem. Rośnie bardzo szybko, zbiór następuje po 5 miesiącach. Trzcina cukrowa uprawiana była od bardzo dawna w Mezopotamii, dolinie Gangesu w Indiach, a później w Indochinach, Chinach i na Archipelagu Malajskim. Od Hindusów przejęli jej uprawę Arabowie, a od nich Hiszpanie i Portugalczycy, którzy przenieśli ją na Antyle. Obecnie największe plantacje trzciny cukrowej są na Jawie, Kubie, Hawajach i w Afryce.
7
8
Krajowcy Nowej Gwinei nie znali kalendarza; czas mierzyli „księżycami’’, z których jeden stanowił dobę.
9
Sydney – stolica stanu Nowa Południowa Walia, największe miasto Australii, a zarazem jeden z największych portów.
10
Melbourne – stolica stanu Wiktoria w południowo-wschodniej Australii, leży na północnym krańcu zatoki Port Phillip u ujścia rzeki Yarra. Doskonały port. Jest drugim pod względem wielkości miastem w Australii. W latach 1901–1927 było stolicą Związku Australijskiego powstałego w 1900 r.
11
Dramatyczna walka o uwolnienie polskiego zesłańca została opisana w książce
12
Maharani – tytuł przysługujący żonie maharadży.
13
Rabaul – miasto i port w Papui-Nowej Gwinei na wyspie Nowa Brytania w Archipelagu Bismarcka. W latach 1910–1914 nazywało się Simpsonhofen i było stolicą Nowej Gwinei Niemieckiej.
14
Ptaki
