– Być może – rzekł pryncypał. – Niektórzy ludzie chętnie przyznają, że lubią słyszeć, jak Jozjasz Bounderby z Coketown w swój gburowaty sposób opowiada przejścia trudnego własnego życia; niemniej przeto pani nie zaprzeczysz, żeś się urodziła na łonie przepychu?
– Nie mogę przeczyć temu – rzekła pani Sparsit kiwając głową.
Pan Bounderby uważał za właściwe wstać od stołu, a stanąwszy plecami do kominka, patrzył na panią Sparsit; była ona wspaniałym środkiem dla podniesienia jego pozycji.
– I przebywałaś pani zawsze w towarzystwie nie lada, w diablo wysokim towarzystwie? – pytał grzejąc swe łydki..
– To prawda, panie – rzekła pani Sparsit z udaną pokorą, tak niepodobną do pokory pana Bounderby, że nie mogła jej w niczym przeszkadzać.
– Pani byłaś u szczytu wielkiego świata i wszystkiego, co go stanowi.
– Tak, panie – odpowiedziała pani Sparsit z miną jakoby wdowy po tym wielkim świecie – tak, panie, bez zaprzeczenia.
Pan Bounderby, nachyliwszy się, literalnie uściskał swoje łydki w napadzie zadowolenia z siebie i roześmiał się głośno. Służący oznajmił pana i pannę Gradgrind, a gospodarz pierwszemu gościowi uścisnął rękę, drugiego pocałował.
– Czy można przywołać tu Cecylię Jupe? – zapytał pan Gradgrind.
Cesia została przywołaną. Wchodząc dygnęła panu Bounderby, dygnęła jego przyjacielowi i Ludwice, ale, zmieszana, zapomniała o pani Sparsit. Zauważywszy to, samochwalca Bounderby uważał za potrzebne uczynić parę następujących uwag:
– No, powiem ci, moja kochana, że nazwisko tej pani z imbrykiem herbaty brzmi Sparsit.
Pani ta jest gospodynią tego domu, a spokrewniona bardzo wysoce. Ile razy zdarzy ci się wejść do jakiegoś pokoju w tym domu, niedługo w nim będziesz przebywać, jeśli nie zachowasz się względem tej pani z jak największym szacunkiem. Co do mnie, obchodzi mnie tyle, co ten guzik, jak zachowasz się względem mojej osoby; bo j a nie dbam o to, iż jestem kimś. Nie tylko żem nie spokrewniony wysoko, ale nie jestem spokrewniony wcale, wyrosłem po prostu z prochu i pyłu tego świata. Ale co do tej pani, nie pozwolę jej uchybić i ty powinnaś oddać jej to, co należy, przez poważanie i szacunek – albo wyjdziesz z tego domu.
– Mniemam – rzekł pan Gradgrind tonem łagodzącym zajście – mniemam, że to mogło się wydarzyć tylko przez niedopatrzenie.
– Mój przyjaciel, Tom Gradgrind, zapewnia panią – rzekł Bounderby – że to zdarzyło się przez niedopatrzenie. Być może. Jednakże, jak to wiesz pani, nie mogę pozwolić i nie pozwolę nawet na niedopatrzenie, kiedy o nią chodzi.
– Pan nadto dobry, rzeczywiście – odpowiedziała pani Sparsit, kiwając głową ze swą wyniosłą pokorą, jakby chciała powiedzieć: "czy to warto o tym mówić"?
Cesia, która ze łzami w oczach cały ten czas przepraszała za swoją nieuwagę, przeszła na skinienie gospodarza domu do pana Gradgrinda. Stanęła przed nim i wpatrzyła się w niego.
Ludwika znajdowała się tuż przy ojcu, chłodna, z oczami w ziemię wlepionymi.
– Cecylio Jupe – rzekł pan Gradgrind – postanowiłem wziąć cię do mego domu; w czasie wolnym od nauki będziesz na usługach pani Gradgrind, która ciągle prawie jest chora.
Opowiedziałem pannie Ludwice – to jest panna Ludwika – smutny, ale naturalny koniec twej przeszłej kariery i masz wiedzieć i pamiętać, że wszystko, tyczące się tego przedmiotu, skończyło się i nigdy doń najlżejszym słowem powracać nie powinnaś. Od dziś dopiero zaczyna się twoje życie. Wiem, że teraz nic nie umiesz.
– O tak, panie, rzeczywiście – odpowiedziała Cesia dygając.
– Będę więc miał zadowolenie dać ci edukację, a ty znowu będziesz żywym przykładem dla każdego, kto cię zobaczy, owych korzyści, jakie daje wychowanie takie, jak to, które odbierzesz.
Zmienię cię całkowicie i oświecę. Sądzę, że czytywałaś głośno dla twego ojca i dla tych osób, którymi zastałem cię otoczoną?
Mówiąc te ostatnie wyrazy, pan Gradgrind zniżył glos i kiwnął na Cesię, żeby się doń zbliżyła.
– Czytywałam tylko dla tatka i dla Wesołołapego; to jest właściwie tatkowi, ale Wesołołapy był zawsze przy nas.
– Ani wspominaj o Wesołołapym, Cecylio Jupe – rzekł pan Gradgrind z przelotnym zachmurzeniem.
– Ja nie pytam o niego. Pytałem się, czy miałaś zwyczaj czytywać twemu ojcu?
– Ach, panie! Wiele, bardzo wiele razy czytywałam tatkowi. To były najszczęśliwsze chwile ze wszystkich szczęśliwych chwil spędzonych razem.
Dopiero na ten mimowolny wybuch smutku i żalu Ludwika pierwszy raz spojrzała na Cesię.
– Cóż czytywałaś ojcu? – zapytał Gradgrind jeszcze cichszym głosem.
– Czytywałam o wróżkach, czarodziejkach, karłach, geniuszach i duchach – wypłakała dzieweczka – i o...
– Milcz! milcz! – zawołał Gradgrind.- Dość mi na tym! Ani piśnij mi o tych trujących niedorzecznościach. Bounderby! Rzecz ta wymaga starannej i ścisłej kuracji i będzie dla mnie przedmiotem ciekawym!
– Dobrze – odpowiedział Bounderby – powiedziałem ci już moje zdanie. Sam nie zrobiłbym tego, co robisz. Ale dobrze, bardzo dobrze – ponieważ się zdecydowałeś, rzecz skończona.
I tak pan Gradgrind i Ludwika zabrali z sobą Cecylię Jupe do Kamiennego Pawilonu, a w drodze Ludwika ani dobrym, ani złym słowem nie odezwała się ani razu. Pan Bounderby udał się do codziennych swych zajęć, a pani Sparsit, napuszywszy chmurne brwi, w mrocznym ich cieniu pogrążyła się w zadumie na cały wieczór.
ROZDZIAŁ VIII. PRECZ Z ZADZIWIENIEM
ROZDZIAŁ VIII
PRECZ Z ZADZIWIENIEM
Uderzmy jeszcze raz kamertonem, pierw nim dalej pieśń zaśpiewamy. Pewnego dnia sześć lat temu, podsłuchano, jak Ludwika zaczynała rozmowę z bratem słowami:
– Dziwię się...
Gradgrind, bo on to właśnie podsłuchiwał, wystąpił nagle z ukrycia i zawołał:
– Ludwiko! Precz z zadziwieniem.
W tym nakazie znajduje się sprężyna mechanicznej sztuki i tajemnica kształcenia rozsądku bez zniżania się do opieki nad sentymentem czy uczuciami. Precz z zadziwieniem! Za pomocą dodawania i odejmowania, mnożenia i dzielenia każdą rzecz rozwiąż i nigdy nie dziw się niczemu. – Dajcie mi – powiedział pan M'Choakumchild – dziecię, które poczyna dopiero chodzić, a ja zaręczam, że ono nigdy niczemu dziwić się nie będzie.
