Odradzanie się kultury słowiańskiej w Polsce. Piotr Gulak

      Świętowit (Światowid, Świętowied), zaś w źródłach zachodnioeuropejskich Zvanthevith, Sventevith powinno rekonstruować się jako Svętovit. Pierwszy człon „svęt”, odczytuje się jako tego, który rozporządza dobroczynną mocą magiczną, „świętego”; natomiast drugi człon, „vit”, to najprawdopodobniej tyle, co „pan”. W prostym tłumaczeniu Świętowit, to ten który rozporządza mocą: „Można wiec dopuścić, że imię to oznacza tego, który „rozporządza mocą nadprzyrodzoną”, „świętą”. Imię to czysto słowiańskie. Mimo, że średniowieczni erudyci głosili, ze pochodzi od świętego Wita”26.

      „Spotykana często forma imienia „Światowid” jest niepoprawna i została stworzona przez romantyków na skutek błędnego odczytania łacińskiego zapisu Svantevid. W rzeczywistości imię bóstwa należy czytać w formie „Świętowit”, czyli „Święty Pan”, zaś formy „Światowid” używa się obecnie jedynie w odniesieniu do posągu wydobytego w 1848 roku z rzeki Zbrucz”27.

      Świętowit przez niektórych badaczy uważany jest za boga słońca, ognia i wojny. Przez innych za boga urodzaju oraz losu, przyszłości i przepowiedni. Dlatego nieraz utożsamiany był z Perunem, którego imienia nie należało nadużywać, dlatego też nadano mu przydomek „Świętego Pana”. Symbolami związanymi z nim były: spory róg do picia, ogromny miecz i biały koń. Wierzchowiec ów, hodowany był przez kapłanów Świętowita, jako zwierzę wróżebne. Natomiast nocami dosiadał go Bożyc, by cwałować po łąkach, borach i parowach. Nieraz tocząc boje ze Zduszmi lub Stworzami.

      Często przedstawiany był jako uosobienie najwyższej mocy, uzbrojony w miecz, mąż o czterech obliczach lub czterech twarzach, ogarniający swym spojrzeniem wszystkie strony świata: „Zachowały się trzy wyobrażenia tego czterotwarzowego bóstwa: powszechnie znany wspaniały posąg ze Zburcza, przechowywany w Muzeum Archeologicznym w Krakowie i odkryty przez archeologów „Świętowit z Wolina”: czterościenny słup kamienny z trzema twarzami (z czwartej pozostały tylko ślady)”28.

      O tym iż Słowianie wielką czcią darzyli tego boga może świadczyć fakt, iż na Pomorzu rozpowszechnił się zwyczaj noszenia na szyi jego posążków, które miały odgonić złe moce od człowieka. Występowały też małe stojące posążki bóstwa, które stawiano w domostwach. Niejednokrotnie posążek ten pełnił funkcje krucyfiksu: „Wyobrażony na karecie drewniany posążek Świętowita z Wolina składał się z głowy o czterech twarzach i z rękojeści. Bezspornie służył do trzymania w ręku. Być może pełnił podobną rolę, jak chrześcijański krucyfiks”29.

      Miejsca jego kultu występowały na terenie całej Słowiańszczyzny, sięgając daleko na wschód od ziem ruskich, skąd pochodzi jego posąg wyłowiony w 1848 roku z rzeki Zbrucz, aż po ziemie zachodnie, gdzie najbardziej rozwiniętym ośrodkiem jego kultu był chram na wyspie Rugii, położonej w południowo-zachodniej części Morza Bałtyckiego, zamieszkiwanej przez słowiańskie plemię Ranów w grodzie zwanym Arkoną, również na wyspie Wolin. „Arkona była znanym ośrodkiem kultu pogańskiego boga Świętowita (połabskie: Svątevit, czytaj swantewit). Według Saxo Grammaticusa, świątyni Świętowita (kąciny) strzegła stała załoga licząca 300 wojów, podległych arcykapłanowi. W świątyni znajdował się posąg i skarbiec Świętowita, będący właściwie skarbcem państwa Rugian”30.