czyli szerzycieli herezji. Legenda głosi, że kiedy miał się urodzić święty Dominik (późniejszy założyciel zakonu dominikanów), jego matka miała sen, że urodzi szczenię. W chrześcijańskiej symbolice św. Dominik jest nieraz malowany w towarzystwie wielkiego, czarno-białego psa.
10
La Trappe („Pułapka”) to nazwa XII-wiecznego opactwa, gdzie powstał zakon trapistów.
11
W języku angielskim słowo
12
G. B. Shaw nie taił, że za Szekspirem mocno nie przepada.
13
14
Ronald Knox (1888-1957) – ówczesny znany autor, konwertyta na katolicyzm. Opracował nowy angielski przekład Wulgaty, tworzył powieści kryminalne i apologetykę chrześcijańską. W poemacie satyrycznym, z którego pochodzi cytat przytoczony przez Chestertona, Knox opisywał stylem barokowym ruch modernistyczny wewnątrz Kościoła. Tytuł poematu można by przełożyć jako:
15
Pod koniec tej parodii Chesterton przekornie umieścił grę językową: słowo „wirginijski” w języku angielskim kojarzy się z pokrewnym słowem „dziewiczy” (
Walter Raleigh – szlachcic, korsarz i awanturnik, prawdopodobnie kochanek Elżbiety I – sprowadził do Anglii pierwszy wirginijski tytoń, służący w następnych wiekach do produkcji cygar i papierosów.
16
Hilaire Belloc i Henry Louis Mencken to znani i do dziś czytywani publicyści, pełni temperamentu polemicznego; Belloc był wojującym katolikiem, Mencken wojującym ateistą.
17
Dwight Moody (1837-1899) – bardzo znany amerykański ewangelik, doskonały kaznodzieja, na którego kazania – zorganizowane niczym dzisiejsze koncerty rockowe – przybywały tysiące ludzi. Wspomniany dalej Ira D. Sankey był pieśniarzem religijnym, który nieraz brał udział w publicznych występach Moody’ego, śpiewając hymny protestanckie.
18
Polskie tłumaczenie przytoczono za stroną internetową www.old.luteranie.pl. Bardzo dobrą współczesną wersję hymnu Lutra w języku angielskim (
19
Matthew Arnold (1822-1888) – bardzo wpływowy wiktoriański literat i myśliciel, piewca rozumu, humanizmu i postępu.
20
Horatio Kitchener (1850-1916) był marszałkiem armii brytyjskiej podczas I wojny światowej, zaś Engelbert Dolfuss (1892-1934) był kanclerzem austriackim, zamordowanym przez niemieckich nazistów.
21
Psalm 146,3, w przekładzie Biblii Tysiąclecia. W przekładzie Jana Kochanowskiego: „Na króle się nie spuszczajcie, śmiertelnemu nie ufajcie”.
22
Nawiązanie do
23
Sidney Webb (1859-1947) był socjalistą, założycielem bardzo wpływowego Towarzystwa Fabiańskiego, które stawiało sobie za cel stopniowe zaprowadzanie socjalizmu i ateizmu w Wielkiej Brytanii. Z Towarzystwem Fabiańskim związani byli H. G. Wells, G. B. Shaw i wiele innych prominentnych postaci.
24
Konferencja biskupów w Lambeth w 1930 r. przeważającą większością głosów (w proporcji 3:1) przyjęła rezolucję, w której zaakceptowała środki antykoncepcyjne (praktycznie dowolne), potępiając, w jednym ogólnikowym zdaniu, ich używanie dla wygody i z egoizmu. Był to szok dla wielu chrześcijan i pierwszy wyłom w jednolitym dotąd stanowisku, gdyż uprzednio przez całe dzieje chrześcijaństwa wszystkie kościoły (z protestanckimi włącznie) potępiały antykoncepcję. Zmiana nastąpiła w ciągu zaledwie dziesięciu lat. Jeszcze na poprzedniej konferencji w 1920 r. biskupi anglikańscy stanowczo oponowali przeciw zapobieganiu urodzeniom w każdej postaci.
W Kościele anglikańskim rezolucja miała licznych przeciwników. Biskup Charles Gore (skądinąd zaprzyjaźniony z Chestertonem) w broszurze
Kościół katolicki zareagował na tę rezolucję bardzo szybko – jeszcze w tym samym roku papież Pius XI ogłosił encyklikę
25
Tak określano odłam anglikanizmu, akceptujący elementy liturgii i tradycji katolickiej.
26
Liturgia anglikańska została uregulowana w Księdze Porządku Służby Bożej (
Jeszcze przed I wojną światową rozpoczęto prace nad nową liturgią, a co za tym idzie, nowym Modlitewnikiem. Zagadnienie było trudne, bo w Kościele anglikańskim istniały dwa wielkie nieformalne odłamy – Kościół Wysoki (który chciał mieć liturgię zbliżoną do katolickiej) i Kościół Niski (który chciał mieć liturgię czysto protestancką, nie mającą z katolicyzmem nic wspólnego), zaś w obu tych odłamach wyróżniano jeszcze Kościół Otwarty, który wolał liturgię uproszczoną i postępową. Stąd też wokół Modlitewnika toczyły się zażarte spory. Ponieważ głową Kościoła anglikańskiego jest król, Modlitewnik miał stanowić załącznik do ustawy Parlamentu. Jednak nowy Modlitewnik – który powstał w pierwszej wersji w roku 1927, w drugiej w roku 1928 – został dwukrotnie odrzucony przez Parlament wskutek nacisków frakcji protestanckiej, która uważała, że proponowana liturgia jest zanadto podobna do katolickiej. Przebieg reformy liturgicznej zbulwersował wielu ówczesnych anglikanów.
27
Ulica w Londynie, na której mieściły się redakcje najważniejszych gazet.
28
Arianizm i pelagianizm to powstałe w IV wieku herezje w Kościele katolickim. Arianizm głosi, że Chrystus był tylko człowiekiem, choć specjalnie przez Boga stworzonym i stojącym wyżej od innych. Pelagianizm odrzuca doktrynę o grzechu pierworodnym i utrzymuje, że człowiek z natury jest dobry.
29
Chesterton nawiązuje tu do wypowiedzi anglikańskiego biskupa Hensleya Hensona, któr
