1
wojny: pruska i francuska, rozpoczynały się w lecie – wojna prusko-austriacka rozpoczęła się w czerwcu 1866 r., wojna francusko-niemiecka w lipcu 1870 r. [przypis redakcyjny]
2
Moltke Helmut (1800–1891) – pruski feldmarszałek i szef sztabu, opracował plany zwycięskich wojen z Danią, Austrią i Francją. [przypis redakcyjny]
3
Hadżi Loja – dowódca powstańców bośniackich walczących z austriackimi okupantami, proklamował „świętą wojnę” muzułmanów przeciw Austrii. [przypis redakcyjny]
4
szwarcgelber (z niem.) – „czarno-żółty”, Austriak (od dawnych barw państwowych Austrii). [przypis redakcyjny]
5
krócica – ręczna broń palna nazywana krócicą, ponieważ miała krótką lufę. [przypis edytorski]
6
kościół Aleksandra – kościół na placu Trzech Krzyży, zniszczony zupełnie w czasie powstania warszawskiego, odbudowany został w takim kształcie, jaki miał w czasie akcji Lalki a nie w takim, jaki miał tuż przed zburzeniem (tj. po przebudowie w latach 1886–1894). Rzecki idzie „aż za kościół Aleksandra”, prawdopodobnie na ul. Kruczą. [przypis redakcyjny]
7
cesarz – Napoleon III. [przypis redakcyjny]
8
kampania włoska – wojna Francji i Królestwa Sardynii z Austrią w r. 1859. [przypis redakcyjny]
9
Magenta – miejscowość w północnych Włoszech, gdzie 4 czerwca 1859 r. wojska francuskie i włoskie odniosły zwycięstwo nad armią austriacką. [przypis redakcyjny]
10
eks-obywatel – tu w znaczeniu: były właściciel ziemski. [przypis redakcyjny]
11
uwłaszczenie – uwłaszczenie chłopów w zaborze rosyjskim, przeprowadzone przez rząd carski dekretem z 2 marca 1864 r. Z chwilą uwłaszczenia chłopi otrzymywali na bezwzględną własność uprawianą przez siebie ziemię, a ich dotychczasowe „powinności” wobec szlachty (pańszczyzna, czynsze) zostały zniesione. Podstawowe grunty folwarczne pozostały jednak w posiadaniu obszarników. [przypis redakcyjny]
12
kirasjerzy – żołnierze ciężkiej jazdy noszący kirys, czyli zbroję, która osłania tylko tułów. [przypis redakcyjny]
13
szlemy – ślemy. [przypis edytorski]
14
kirysy – zbroja na piersi. [przypis redakcyjny]
15
Eviva Italia! (właście evviva… wł.) – Niech żyją Włochy! [przypis redakcyjny]
16
plenipotent – pełnomocnik, osoba upoważniona do działania w czyims imieniu. [przypis edytorski]
17
wokalizy – ćwiczenia w śpiewie bez słów, polegające na śpiewaniu jednej samogłoski. [przypis redakcyjny]
18
stójkowy – posterunkowy ówczesnej policji rosyjskiej. [przypis redakcyjny]
19
znarowić się – spowodować, że ktoś stał sie zuchwały i samowolny. [przypis edytorski]
20
frant – (daw.) człowiek miły, zabawny, ale do tego cechujący sie przebiegłością. [przypis edytorski]
21
Św. Krzyż – kościół Św. Krzyża na Krakowskim Przedmieściu z końca XVII w. (zniszczony w czasie powstania, obecnie odbudowany). [przypis redakcyjny]
22
wotywa – msza śpiewana, odprawiana specjalnie na czyjąś intencję. [przypis redakcyjny]
23
reflektować – tu: uspokajać, hamować. [przypis redakcyjny]
24
cal – dawna miara długości: 2,4 cm. [przypis redakcyjny]
25
nihilizm – nurt społeczny w XIX wieku odrzucajacy wszelkie społeczne normy i wartości. Nihilista to osoba żyjąca według zasad nihilizmu. [przypis edytorski]
26
premia Towarzystwa Sztuk Pięknych – Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych (założone w 1858 r.) wydawało corocznie reprodukcje obrazów jako premie dla swych członków. [przypis redakcyjny]
27
Lucyper – inaczej: Lucyfer. [przypis edytorski]
28
pasterka – kapelusz damski z dużym prostym rondem. [przypis redakcyjny]
29
kolej warszawsko–bydgoska – linia kolejowa Skierniewice–Łowicz–Kutno–Włocławek zbudowana w r. 1862. [przypis redakcyjny]
30
Pruszków – miasto i stacja kolejowa, 16 km na zachód od Warszawy w kierunku Skierniewic. [przypis redakcyjny]
31
Grand Hotel – jeden z największych i najwytworniejszych hoteli paryskich, przy bulwarze Kapucyńskim, koło Opery. Posiadał ok. 70 wspaniale umeblowanych salonów i 700 pokoi. [przypis redakcyjny]
32
Lafayette – długa ulica, prowadząca z dworca północnego (przy placu de Roubaix), na którym wysiadł Wokulski, w kierunku Grand Hotelu. Przecina ją bulwar Magenta (zbudowany za rządów Napoleona III). [przypis redakcyjny]
33
Opera – gmach opery paryskiej, wówczas największy na świecie, bogato ozdobiony rzeźbami i malowidłami, został oddany do użytku w 1875 r. Liczy 2200 miejsc. [przypis redakcyjny]
Buloński – obszerny park naturalny na zachodnim krańcu Paryża, ulubione miejsce spacerów. [przypis redakcyjny]
