genus humanum (łac.) – rodzaj ludzki, ludzkość. [przypis redakcyjny]
500
Pandar – jeden z bohaterów Iliady Homera, łucznik trojański; w poemacie Troilus and Criseyde Geoffreya Chaucera (1343–1400); Pandar, wuj tytułowej Kryzeidy, staje się posłańcem między nią a jej kochankiem. [przypis redakcyjny]
501
naści (daw.) – masz, weź. [przypis redakcyjny]
502
musztuluk a. munsztułuk (daw.) – nagroda, podarunek. [przypis redakcyjny]
Łacha ił Ałła – Allah jest jedynym bogiem; Tatar mówi tak dla podkreślenia wagi zobowiązania. [przypis redakcyjny]
508
pięście – dziś popr. forma B. lm: pięści. [przypis redakcyjny]
509
Wiśniowiecki, Jeremi Michał herbu Korybut (1612–1651) – książę, dowódca wojsk polskich w walkach z kozakami; ojciec późniejszego króla polskiego, Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1640–1673). [przypis redakcyjny]
510
tempus fugit (łac.) – czas ucieka. [przypis redakcyjny]
511
kunktatorstwo (z łac.) – zwlekanie. [przypis redakcyjny]
512
rohatyna (z ukr.) – włócznia z grotem zaopatrzonym w hak, aby po wbiciu trudniej ją było wyciągnąć. [przypis redakcyjny]
513
kiścień – rodzaj broni, złożonej z trzonka i kolczastej kuli na łańcuchu. [przypis redakcyjny]
514
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich. [przypis redakcyjny]
515
szarak – ubogi szlachcic. [przypis redakcyjny]
516
hołysz (z ukr.) – golec, biedak. [przypis redakcyjny]
517
wejść w paragon (daw.) – mierzyć się, równać się. [przypis redakcyjny]
518
aut pacem, aut bellum (łac.) – albo pokój, albo wojna. [przypis redakcyjny]
519
z sokoły – dziś popr. forma N. lm: z sokołami. [przypis redakcyjny]
520
maty (ukr.) – matko. [przypis redakcyjny]
521
łopnąć (z ukr.) – trzasnąć, pęknąć. [przypis redakcyjny]
522
Perejasław – miasto na środkowej Ukrainie, niedaleko Kijowa, w XVII w. ośrodek kozacki; w 1630 oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowań Polaków z Chmielnickim. [przypis redakcyjny]
523
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich. [przypis redakcyjny]
524
prezydium (z łac. praesidium) – straż, zbrojna załoga. [przypis redakcyjny]
525
półtorasta (daw.) – sto pięćdziesiąt, tu: stu pięćdziesięciu. [przypis redakcyjny]
Łubnie – miasto na Połtawszczyźnie, na śr.-wsch. Ukrainie, rezydencja książąt Wiśniowieckich. [przypis redakcyjny]
535
fraucymer (z niem. Frauenzimmer: komnata kobiet, pokój dla dam) – damy dworu, stałe towarzystwo księżnej. [przypis edytorski]
536
synowica (daw.) – bratanica. [przypis redakcyjny]
537
dziewosłęb – osoba starająca się o rękę dziewczyny w czyimś imieniu; swat. [przypis edytorski]
538
zżyły – dziś raczej: zżyty. [przypis redakcyjny]
539
ordynek (z niem. Ordnung) – porządek. [przypis redakcyjny]
540
chorągiew wołoska – oddział lekkiej jazdy, sprawdzającej się dobrze w pościgach i zwiadach; w chorągwiach tych służyli często żołnierze z Wołoszczyzny, ale także Polacy i Ukraińcy; Wołoszczyzna – państwo na terenach dzisiejszej płd. Rumunii, rządzone przez hospodara i zależne od Imperium Osmańskiego. [przypis redakcyjny]
541
Zadnieprze – Lewobrzeżna Ukraina, tereny na wschód od Dniepru, gdzie położone są np. Połtawa i Łubnie. [przypis redakcyjny]
542
Rzplitej – Rzeczpospolitej; skrót stosowany w XVII w. wyłącznie w piśmie. [przypis redakcyjny]
543
chorągiew tatarska – hist. jednostka polskiego wojska, oddział lekkiej jazdy, liczący ok. 100 żołnierzy; nazwa wiąże się z tatarskim stylem walki, w którym szybkość i zwrotność rekompensowała brak ciężkiej zbroi; wojsko tego typu sprawdzało się doskonale w czasie pościgów za uciekającym nieprzyjacielem. [przypis redakcyjny]
id="n495">