Ena Murray
Huise van klei
Jasmyn
1
’n Entjie van die twee meisies lê die hawewater donker in die nag.
“Ja, wat wil jy hê?” wil die jonger een uitdagend weet.
“Ek wil met jou praat.”
“Waaroor?”
“Oor jou lewe, Rita. Oor die lewe wat jy lei …”
“O … ek sien. Jy is een van dáárdies! Daardie heiliges. Wel, ek het nie tyd om met jou te praat nie. Loop!”
“Rita …”
“Loop, sê ek! Loop sanik op ’n ander plek. En in die toekoms los jy my uit!”
“Jy is op die verkeerde pad, Rita. Op die pad van selfvernietiging, op die pad van die dood en die hel …”
“Na die hel met jóú, man! My lewe is myne en ek lei dit soos ek wil en dis mý saak as ek op pad hel toe is, soos jy sê! Dis mý lewe en ek doen wat ék wil!”
“Waar kom jy vandaan, Rita?” Dis ’n vraag wat altyd tref, wat ’n oomblik van huiwering in die stortvloed aanvallende woorde bring. Want dis ’n vraag wat jou laat terugdink en onthou, of jy wil of nie. Elise maak gebruik van hierdie oomblik, en waag ’n raaiskoot: “Uit ’n Afrikaanse huis êrens op ’n dorp in die platteland?”
Weer ’n kort stilte. Dan: “Luister hier … snuffel sal jou niks help nie. Jy het boggerôl te doen met waar ek vandaan kom …”
“ ’n Huis met ’n pa en ’n ma en miskien broers en susters en waar jy gelukkig grootgeword het en …”
“Shut up! Jy weet nie waarvan jy praat nie! Gelukkig grootgeword … Moenie my laat lag nie!”
“Wat het daar gebeur? Vertel my.”
“Wat bedoel jy ‘gebeur’? Vra liewer wat daar nié gebeur het nie. Maar dit het niks met jou …”
“Vertel my daarvan, Rita. Jy het nog nooit met iemand daaroor gepraat nie, het jy? Dit lê nog al die jare soos ’n klip hier binne-in jou. Dis dit wat jou hawe toe gedryf het, is dit nie?”
Elise sien die stryd, hou asem op. Gaan Rita omdraai en wegloop of gaan sy oopmaak? Sy kies haar woorde versigtig toe sy met groot deernis verder praat: “Iets moes jou hierheen gedryf het, want jy weet daar is ’n beter lewe as hierdie. Wat was dit, Rita?”
“Goed. Ek sal jou vertel.” Die emosiebelaaide stem is skor en laag. “Dit was my pa. Hy het my … misbruik. Jy sien, my ma … as sy spiteful wou wees, het sy nee vir hom gesê. En soms moes hy haar eers betaal of anders weier sy hom ook. En toe … toe het hy my begin gebruik …”
’n Siddering gaan deur albei se liggame en Elise se stem is self nou laag: “Hoe oud was jy toe?”
“Dertien. Ek is uit die huis toe ek sestien en klaar met graad tien was. Ek het weggeloop van die huis af.”
“Het hulle jou nie gesoek nie?”
“Ek weet nie. Hulle het my in elk geval nie gekry nie.”
“En sedertdien is jy nog altyd hier … in hierdie … professie?”
“Ja.”
“Hoe lank is dit nou al?”
“Vier jaar.” Die oë flits verdedigend, uitdagend. “Watter ander werk kan ek hê? ’n Kind wat in drie jaar kort-kort deur haar eie pa verkrag is … Elke keer wanneer dit gebeur het, het ek by myself gesweer dat hulle eendag daarvoor sal betaal … elke man sal in harde munt betaal daarvoor.” ’n Kortaf, harde laggie. “En hulle betaal! Ek is ’n dame wat maklik ’n goeie paar duisend rand ’n maand loslê!” Daar is selfs trots in die stem. Toe, skielik, straal sy weer vyandigheid uit: “So los my uit, juffrou heilige. Ek het ’n goeie inkomste, leef lekker en geniet die lewe en …”
“Dis nie waar nie, Rita, en jy weet dit. Jy haat dit elke keer wat jy dit doen.”
“Jy praat twak! Dis te heerlik om te sien hoe hulle die note uithaal en neersit. Dan dink ek by myself: Dis reg, duiwels, betaal! Betáál vir wat jy wil hê! As ek sien die ou is regtig in die nood, sit ek sommer nog ekstra by.”
“Vir daardie kere toe dit van jou afgedwing is?”
’n Ongeërgde optrek van die skouers. “Miskien. Ja, seker. Ek weet net niks gee my groter genot as om te sien hoe die geld afgetel word nie. En ek wil nie anders lewe nie, verstaan jy? Los my uit!”
Sy stap vinnig weg voordat Elise nog iets kan sê om haar te keer. Hulle gesprek vir vannag is verby. Sal hulle ooit weer verder gesels? Want Rita het haarself wysgemaak sy wíl so lewe. Daar is nie ’n ander soort lewe vir haar nie, nie ná wat in haar jeug gebeur het nie. Arme mens …
Elske kyk haar vriendin skerp en ondersoekend aan toe Elise oomblikke later die klein kantoortjie van die Christelike straatwerkers op die haweperseel binnestap. Sy kan sommer dadelik sien iets is verkeerd, want sy ken Elise. Hulle stap al ’n lang pad saam.
“Iets verkeerd?”
“Nee.” Elise se oë is ontwykend. “Nee, ek … het met Rita gesels.”
“Rita! Gesels? Dan het jy ’n deurbraak gemaak. Teenoor ons ander is sy ’n geslote boek.” Elske hou haar ongeërg. “Wat sê sy?”
“Sy is ’n hawehoer omdat sy glo daar is geen ander professie vir ’n meisie wat tussen haar dertiende en sestiende jaar gereeld deur haar eie pa misbruik is nie.” Elske trek haar asem in. Dit laat Elise ’n oomblik vinnig opkyk. Toe sy vervolg, is haar oë egter terug by die haweliggies. “Sy het ’n verskoning. Sy het voor God ’n verskoning vir wat sy vandag is.”
In daardie oomblikke weet albei ook wat Elise nié gesê het nie: Nie soos ek nie … Bekommerd sien Elske haar vriendin se strak gesig voor haar. Die ou seerplek is ná ses, sewe jaar nog nie genees nie. Maar dis oor Rita wat sy praat toe sy die stilte verbreek.
“Ja. Dis ’n afgryslike ding om met ’n jong dogter te gebeur. Die gees kan nie anders as om dan binnekant verwronge te raak nie.”
“Dit is so. Ek het in my tesisnavorsing vasgestel dat vyf-en-twintig persent van die meisies in hierdie professie in hul puberteits- en jongmeisiedae in bloedskandelike situasies betrokke was.”
“Dis ontstellend hoog.”
“Ja. En wat dit nog meer ontstellend maak, is dat dit glad nie net voorkom onder die laer klasse nie.”
Elske knik. “Ja, soos in Rita se geval. Haar pa was ’n posmeester en haar ma ’n onderwyseres. Dít kon ek darem al uit haar kry. As die kinders net sal praat! Rita het nie nodig gehad om vier jaar lank deur daardie hel te gaan nie. Hoekom moet sy ook glo dat dié soort werk al is wat vir haar in die lewe oorgebly het?”
“Daar is baie faktore wat daartoe bydra, Elske. In die eerste plek is hulle jong, verwarde, geskokte kinders wie se verstand nie werk soos myne en joune nou nie. Vrees en skaamte is natuurlik die hoofoorsake dat hulle hierdie gruwelike misdryf in stilte verduur. En as hulle sou waag om iemand
