die toekoms van sy seun moes hou. Die vrou wat eendag met Helgard trou, moet immers die Retiefs en Paradys waardig wees. Sy sal dié vrou van die distrik wees.
Sonder om regtig al agterdogtig te wees, het hy toe die “kantoorwerkster” gevra om ’n slag vir hom sy dokumente te sorteer en te liasseer, want dit wou lyk asof Jan Vermaak se eens verlore dogter vir goed terug is. Dan kan sy net so goed ingespan word ook, het hy geredeneer. Op Paradys werk ’n ieder en elk, want ’n spogplaas kom nie vanself tot stand nie. Maar toe wil dit blyk dat die kantoordame van liassering ook nie veel weet nie. Iets het aan Nols Retief begin knaag.
Subtiel het hy doelgerigte vrae afsonderlik aan Elise en haar pa gestel en die antwoorde het nie altyd ooreengestem nie. Êrens was daar ’n fout, nie dat hy kon dink wat dit was nie. Op die oog af was Elise Vermaak werklik ’n innemende, goeie meisie. Teen haar gedrag kon hy niks inbring nie. Maar iets was nie pluis nie – en Elise het besef dat Nols Retief agterdogtig geword het.
Die leuens wat noodwendig aan die begin vertel is, het haar bitter teen die bors gestuit, maar, soos haar pa uitgewys het, sy kon kwalik pront met die waarheid vorendag kom. In ’n klein gemeenskap soos Kwaggasbult s’n en op die werf van dié boer van die distrik sal so iets nie geduld word nie.
“Pa, ons is al ’n paar keer uitgevang. Nols Retief is agterdogtig. Ek sien ook nie meer kans vir verdere leuens nie. Ek kan nie vir die res van my lewe ’n leuen leef nie.” Sy het die kommer en die hartseer in sy oë en in die kepe om sy mond gelees en haar hart het gepyn. “Ek is jammer, Pa. Ek is so jammer oor alles, Pa. God weet ek is. Maar ek moes nooit hierheen gekom het nie.”
Hy het eers net sy kop geskud met verdriet diep in sy ouerhart. Hy het nie geweet wat die seerste was nie: die oomblik toe hy moes hoor sy dogter, sy enigste kind, was die afgelope jare ’n hawemeisie in Kaapstad … of nou dat hy die skuld, skaamte en berou in haar stem en oë lees en weet hy is magteloos om die seerkry van haar te weer. Hy weet sy sal nooit los van haar verlede wees nie. Sy het reg. Sy moes nooit hierheen gekom het nie.
Sy stem het gekraak: “Ek is ook jammer, my kind, so jammer dat jy nie hier ’n holte vir jou voet kon kry nie.”
“Dis nie Pa se skuld nie.” Haar stem was verwring van ingehoue emosie.
“Tog miskien ook, my kind. As ek en jou ma nie destyds geskei het nie … maar jou ma wou nie langer bly nie en … ’n man is magteloos om ’n vrou aan hom gebonde te hou as sy nie langer wil bly nie.”
Sy het gaan sit, haar pa in die oë gekyk. “Ma het nooit baie oor die egskeiding te sê gehad nie. Net altyd gesê dinge wou nie uitwerk nie.”
“Nee. Sy wou nie die bestuurder se vrou bly nie. Sy het gesien hoe die Retiefs lewe, hulle goed en status begeer. Sy het my beskuldig dat ek geen ambisie het nie. Maar ek het nie kans gesien om my diep in die skuld te steek en ’n plaas te koop wat ek geweet het ek nooit sou kon betaal nie. Ek het haar alles gegee waartoe ek in staat was, maar sy was bitter ongelukkig om in die ‘voormanshuis’, soos sy van hierdie huis gepraat het, te woon en op ’n afstand te moet toekyk hoe regtige ryk mense lewe.” Met ’n handgebaar het hy vervolg: “Ek maak haar nie sleg nie, Elise. Sy was ’n goeie vrou, het ook die potensiaal in haar gehad om haar plek in so ’n rykmanslewe vol te staan, en sy was ’n goeie moeder met hoë ideale vir haarself en haar dogter. Sy het net een groot fout begaan: sy het met die verkeerde man getrou. Met ’n sukkelaar.”
“Pa is nie ’n sukkelaar nie! Almal weet dat oom Nols hierdie groot boerdery nie sonder Pa kan behartig nie!”
“Maar ek bly ’n man wat altyd vir ’n ander sal werk. Daarom het ek jou en haar laat gaan. Ek het geglo jou ma sou vir jou ’n beter toekoms kon uitwerk as ek. En … Elise, dit was nie my skuld dat alle bande tussen my en jou toe verbreek is nie. Jou ma het geweier dat jy soms vir my kom kuier. Volgens haar sou dit vir jou ’n verleentheid wees, want hier op Paradys sou jy maar net altyd die voorman se dogter bly.”
“En toe word ek iets ergers en van Ma se ideale het daar nooit iets van gekom nie. Sy het ’n baie bedrywige sosiale lewe gelei. Ek weet nou waarom sy dit gedoen het. Sy was op soek na daardie ryk man wat sy geglo het op haar pad sou kom. Daar wás ryk mans, maar niemand het met haar getrou nie en toe is sy dood sonder dat sy geweet het wat van haar dogter, vir wie sy ook hoë ideale gekoester het, geword het.” Sy het haar bewende onderlip hard met haar tande vasgevang. “Vroeër, toe ek begin sleg word het, toe ek saans wanneer Ma uit was, self die pad gevat het disko en later nagklub toe, het ek Pa en Ma verwyt. Dit was julle skuld dat ek sleg geword het. Maar ek het niks van die grootmenswêreld begryp nie. Vandag weet ek my ondergang was deur my eie toedoen. Dis nie Ma of Pa se skuld nie en julle egskeiding het niks daarmee te doen nie. Wat Ma gedoen het – reg of verkeerd – was omdat sy ideale gehad het, ook vir haar kind. My slegword het ook niks te doen met die feit dat Pa ons laat gaan het nie. Soos Pa gesê het, dit help nie om iemand onder dwang aan jou gebonde te hou nie. Dit werk nie uit nie.” Haar oë het by hom gepleit. “Om met ’n leuen saam te lewe werk ook nie uit nie, Pa. Ek sien nie daarvoor kans nie. Al hierdie leuens oor wat ek gedoen het voordat ek hierheen gekom het, oor waar ek was, waarmee ek my besig gehou het, mergel my siel uit. Ek kan nie meer gebid kry nie, Pa. Ek het ’n nuwe lewe begin … ’n skoon lewe. Ek wil volhou daarmee, maar op die oomblik lê daar ’n klomp swart leuens rond wat ek eers moet regstel.”
“Jy gaan seerkry, my kind. Jy gaan bitter seerkry, Elise. Moenie dink dat hier nie verkeerde dinge op Paradys aangaan nie. Maar om vanaand op ’n partytjie ’n bietjie te eie te raak met die buurman se vrou, is iets anders as om te weet wie en wat jý was. Ek is jammer, my kind, maar so is die norme van vandag. As jy vir jou buurman se vrou gaan kuier wanneer jy weet hy is by die vendusiekrale – dit vind die samelewing aanvaarbaar, maar …”
“Maar om ’n hawehoer te gewees het, is nie verskoonbaar of vergeeflik nie en beslis nie aanvaarbaar vir Kwaggasbult se gemeenskap en vir die Retiefs van Paradys nie. Ja, ek weet, Pa, maar … ek kan nie met ’n man gaan trou wat nie weet met wie en wat hy trou nie.”
“Maar dis gister se dinge, my dogter!” het Jan Vermaak met trane in die ooghoeke gepleit. “God het jou vergewe. So het jy vir my gesê …”
“Ja, Pa. God het my vergewe. Dit weet ek nou. Maar die mens vergewe nie so maklik nie. Noudat ek in hierdie nuwe lewe staan, kry ek dit nie eens reg om myself te vergewe nie. Ek wou al dikwels sommer inbars by daardie disko’s en nagklubs waar jong meisies van veertien, vyftien, selfs dertien hul eerste treë gee op die selfvernietigende pad van die prostituut en dit uitskreeu: ‘Besin! In die naam van die Here, besin tog betyds!’ Die afgelope tyd het ek die pragtigste, prágtigste meisies raakgeloop wat foonsnolle en geselskapdames is en dan het ek vir myself gesê: ‘O, genadige Vader, dit kan mos nie wees dat hierdie pragtige mens haar bestaan as ’n hoer maak nie!’ Maar hulle doen dit. Ek gaan dit vir Helgard vertel. As hy daarna nog kans sien …”
Haar pa het liewer grond toe gekyk.
“My kind, in alle regverdigheid en redelikheid teenoor jong Helgard … Só ’n feit oor die meisie wat hy liefhet – dit gaan niemand maklik verwerk nie, nie eens ’n heilige nie. Helgard is jonk, maar vyf-en-twintig, en hy is baie verlief op jou. Dit gaan ’n geweldige skok wees … en ’n mens, as hy seerkry, regtig seerkry, is geneig om terug seer te maak.”
“Ek sal daardie risiko moet loop, Pa. Dis al. Ek gaan nie verder leuens aan hom vertel nie.”
Daardie selfde aand het sy die moeilike voorneme uitgevoer. Toe hy die bestuurder se huis binnestap, het sy op hom gewag. Haar pa het vroegtydig uitgewyk, sommer ’n koers die veld ingestap om daar onder die sterrehemel van ’n Karoo-aand bittere vadertrane te stort.
Helgard was verbaas om haar nog in haar dagrokkie
