watter jaar is hy gebore?” vra Sarah.
“1901. Ek was 15 toe die oorlog tot ’n einde gekom het. Uiteraard het ek in daardie jare vreeslik baie van die Shoah te hore gekom …”
“Jy en jou familie was nie in die kampe nie?” val Sarah hom in die rede.
Hy skud sy kop. “My vader was ’n advokaat en die regsfirma waar hy ’n vennoot was, het ons – vir hom, my moeder, my en my suster – van ’n onderduik-adres op die platteland voorsien waar ons twee jaar lank wonderbaarlik verborge gebly het. ’n Groot aantal van ons wyer familie het egter in Auschwitz-Birkenau omgekom.”
Hul koffie word bedien en Yitzchak roer ’n rukkie ingedagte daarin voor hy verder praat.
“Om terug te keer tot Miklós. By die enkele familiesaamtrek waar ek hom te sien gekry het, wou hy self nie veel praat nie. Hy was duidelik nog uiters getraumatiseer. Maar tussen die familielede het ek soveel van sy storie gehoor dat dit my aangegryp het. Hy is in 1956 op 55-jarige leeftyd oorlede. Dit het my aangevuur om navorsing te doen oor die tydperk waarin hy verplig was om saam met Mengele te werk.”
“Hy het tog seker die keuse gehad om te weier …” prewel Sarah.
“Sekerlik het hy. Dan kon hy saam met sy vrou en dogter die oonde ingaan of op die een of ander gewelddadige manier aan sy einde gekom het. Mengele sou wel ’n plaasvervanger kon kry om dieselfde werk te doen.”
“Hoe kan ’n mens ’n dokter wees en mense vermoor?”
Henok laat Sarah ál die vrae vra wat sy moet vra.
“Die hart van die mens is in staat tot afgryslike wreedhede, Sará, maak nie saak te midde van hoeveel kultuur jy grootgeword het nie. Josef Mengele was ’n doktor in die filosofie en medisyne. Hy het hom in 1938 by die SS aangesluit. Hy is in 1911 gebore. Hy was dus 27 en nie ’n opgesweepte tienerjarige toe hy die besluit geneem het nie. Hy het willens en wetens gekies om dit te doen.
“In die SS het hy verskillende mediese poste beklee. Voor hy Auschwitz toe gekom het, het hy as dokter in die reserwe-infanteriebataljon aan die Oosfront diens gedoen. Hy is daar gewond en het toe aansoek gedoen vir diens in ’n konsentrasiekamp …”
“Hy het daarvoor áánsoek gedoen?”
“Dis reg, Sará, hy het daarvoor aansoek gedoen. Spesifiek vir Auschwitz. Hy het in Mei 1943 as dokter by die Sigeunerkamp in Auschwitz-Birkenau begin werk. Toe dié betrokke kamp in Augustus 1944 gesluit is, is hy tot hoofarts in Birkenau bevorder. Drie maande later het hy beheer oorgeneem van die SS-hospitaal waarby hy tot met die ontruiming van die kamp in Januarie 1945 betrokke was.”
“Ek het gedink hy was baie langer in Auschwitz. ’n Mens hoor gedurig soveel oor hom in Israel.”
Yitzchak skud sy kop. “Nie oor die lengte van sy verblyf nie, Sará, maar oor waarmee hy in daardie tyd besig was. Die hele tyd vanaf Mei 1943 het hy toesig gehad oor die keuringsproses van gevangenes wanneer hulle op die stasie aangekom het wat julle gister by Birkenau gesien het. Daar was hy in beheer, sowel as oor die reeds geregistreerde aangehoudenes. Mengele is hoofsaaklik berug vir die eksperimente wat hy uitgevoer het op vroue wat swanger was met meer as een kind. Die erflikheid van tweelinge en dwerge het hom blykbaar gefassineer. Dan het hy ook navorsing gedoen rondom ’n toestand wat as ‘noma’ bekend staan.”
“Wat is dit?” wil Sarah dadelik weet.
“Dis ’n soort gangreen wat die slymmembraan in die mond en ander gesigweefsel vernietig. Dit slaan toe onder ondervoede kinders in omstandighede waar sanitasie en higiëne gebrekkig is. Dit word die siekte van armoede genoem.”
“Ideale toestande daar vir hom om daaroor navorsing te kon doen,” sê Henok bitter.
Yitzchak knik. “Die slagoffers van noma is gewoonlik kinders onder die ouderdom van ses wat vasgevang is in die wrede omstandighede van uiterse armoede en chroniese wanvoeding. Uiteraard die omstandighede in die kamp. Dit is ’n geweldig pynlike toestand.”
Sarah draai haar kop weg en Henok sien hoe sy senuweeagtig haar romp reguit stryk.
“Hoe het dit gebeur dat dr. Nyiszli vir Mengele begin werk het?” vra Henok.
Die ou man sug effens. “Chanok, in die meer as 50 jaar wat ek Miklós se storie al aan die wêreld vertel, het dit in ’n groot mate soos my eie geword. Byna asof ek dit self beleef het.”
“Dan is dit ’n voorreg vir ons om na jou te luister.”
“Miklós, sy vrou, Margareta, en hul dogter, Zsuzsana, het in Mei 1944 in Auschwitz aangekom. Julle het die veewaens gesien waarin die mense vervoer is. ’n Mens kan jou beswaarlik die toestand voorstel van 70 tot 80 swetende lywe saamgepers in so ’n wa. Om nie te noem die stank van oorvol toiletemmers nie. Vier dae lank al op pad. Dit was die eerste transport van die sogenaamde Hongaarse Jode na Auschwitz.”
“Hoeveel mense sou altesaam in so ’n transport wees?” vra Sarah.
“Wel, daar was tot 40 van hierdie veewaens aan elke lokomotief gehaak …”
“Byna vierduisend. Kan dit wees?”
“Ja, Sará, dit kón wees. Ons weet uit ’n telegram gedateer 9 Julie 1944 wat uit Boedapest gestuur is – twee maande nadat Miklós en sy gesin in Auschwitz-Birkenau aangekom het – dat 437 402 Jode na Auschwitz gedeporteer is. Die Nazi’s het noukeurig boekgehou, weet jy?”
“Moeilik om te glo!”
Henok is nie seker of Sarah uit skok of sinisme reageer nie. Sy het dit egter sag gesê.
Yitzchak het dit in elk geval nie gehoor nie. “In ’n boek wat Miklós geskryf het, vertel hy dat daar in sy wa 26 dokters, agt aptekers, hul vroue en kinders en ’n paar ouer mans en vroue was – die ouers van sy kollegas. Almal Jode.”
Henok sis saggies deur sy tande.
“Op die stasie aangekom is die slotte van die deure oopgesluit en almal moes uit. Alles moes agtergelaat word; slegs handbagasie mog mee. Dit kon nie maklik gewees het vir mense wat so lank nie beweeg het om die meter en ’n half van die wa tot op die platform te spring nie. Mans moes hul vroue en kinders help terwyl die wagte op hulle skree. ‘Raus! Raus! Schnell!’”
“Vierduisend mense,” sê Sarah weer.
“Dit is waar Miklós dr. Mengele die eerste keer gesien het. Hy het hom so beskrywe: ’n Jong SS-offisier met blink stewels tot aan sy knieë en goue kokardes op sy epoulette. Dit was vir hom duidelik dat hy die een was wat die ander SS-manne opdrag gee. Miklós kon aan die eskulaap-simbool op sy arm sien dat hy ’n mediese dokter was. Ook dat hy in beheer van die keuring was …”
“Het die keuring dan daar op die platform al begin?” val Sarah hom in die rede.
“Die mans is onmiddellik van die vroue en kinders geskei. Enigiemand onder 14 jaar moes by hul moeders bly.”
“Dit moes geweldig traumaties gewees het,” sê Henok, “om summier van jou gesin weggeneem te word.”
“Dit was altyd ’n konsternasie. Maar die wagte het dan verduidelik dis net ’n kwessie dat hulle gaan stort en ontsmet word. Daarna sou hulle met hul gesinne herenig word. Miklós skryf dat hy in die tyd wat
