Cordula Ratajczakowa
Nowa
swoboda
?
Dopomnjenki na přewrót 1989/90
Ludowe nakładnistwo Domowina
Fota: Jürgen Matschie
ISBN 978-3-7420-2639-2
1. nakład 2020
© Domowina-Verlag GmbH
Ludowe nakładnistwo Domowina
Budyšin 2020
Ludowe nakładnistwo Domowina tzwr spěchuje so
wot Załožby za serbski lud, kotraž dóstawa lětnje
přiražki z dawkowych srědkow na zakładźe
hospodarskich planow, wobzamknjenych
wot Němskeho zwjazkoweho sejma, Krajneho
sejma Braniborskeje a Sakskeho krajneho sejma.
Lektorat: Katrin Čornakec, Weronika Žurowa
1/1834/20
www.domowina-verlag.de
Předsłowo
Politiski přewrót 1989/1990 bě wažny měznik tež w serbskich stawiznach, kotryž je mnoho towaršnostnych kaž tež změnow za jednotliwcow ze sobu přinjesł. Tehdyše rozsudy maja wliw hač do dźensnišeho a postajeja sobu situaciju Serbow, štož so w małym a wulkim wuskutkuje. Mjeztym je nowa generacija wotrostła, kotraž je w po zdaću samozrozumliwych popřewrótowych strukturach swoje nazhonjenja zběrała a w nich skutkuje. Najwjetši čas tuž, so na započatki dźensnišich wobstejnosćow dopomnić a sej wuwědomić, kak su nastali. W běhu lět su wušli někotre knihi, kiž rozestajeja so wědomostnje ze wšelakorymi serbskimi aspektami NDRskich stawiznow a měrliweje rewolucije. Kak pak su ludźo wosobinsce tónle wulki łamk dožiwili? Zwotkel su přišli, kajke su jich žiwjenske nazhonjenja w NDRskim času byli? Kak su historiske wokno nowych móžnosćow wužiwali, změny sobu postajeli a wužadanja zmištrowali? A kak zhladuja na dźensniše połoženje, na to, štož su docpěli abo njedocpěli? Je za nich něšto kaž lekcija přewróta, abo što chcedźa snano młodym ludźom sobu dać? Tule jimaja so časowi swědcy słowa, a to ze subjektiwneho wida z rozdźělnymi wobsahowymi ćežišćemi a nahladami.
W Zapadnej Němskej z mnohimi přiwuznymi we Łužicomaj wotrosćenej su mje žiwjenske poměry na woběmaj bokomaj železneho zawěška hižo jako młodostnu zaběrali. Ćim bóle so wjeselu, zo je mi Ludowe nakładnistwo Domowina tónle knižny projekt dowěriło. Nadźijam so, zo je na wužitk přichodnych generacijow.
Wšitkim, kotřiž su tutu knihu zmóžnili, chcu so wutrobnje dźakować – sprěnja protagonistam, kotřiž su wotewrjenje wo swojich nazhonjenjach, dopomnjenkach a myslach powědali a su zwólniwi, je zjawnje dale dać. Dźak słuša tež lektorkomaj Katrin Čornakec, kotraž je knihu nastorčiła a na prěnjej etapje přewodźała, a Weronice Žurowej, kotraž je ju swědomiće skulojćiła. Podźakować chcu so tohorunja Jürgenej Maćijej za fota, Isy Bryccynej za wuhotowanje, za praktisku podpěru Milenje Hrjehorjec, Claudiji Koskowej a Melanie Bulankowej kaž tež Marce Maćijowej za přeco zaso dobru radu.
Cordula Ratajczakowa, Budyšin w juniju 2020
Měr stanje so z problemom, hdyž so jako diktat jewi
Měrko Brankačk (* 1969)
Započało je so to hižo jako dźěćo, jako běch ze swojimaj staršimaj při Baltiskim morju w lětnim dowolu. Tam zetkachmy přećelow z Berlina, a na kóncu dowola smy sobu do Berlina jěli. Běch tehdy snano wokoło pjeć lět stary. W NDRskej telewiziji bě wusyłanje »English for you«, a to sym sej rady wobhladał, to je mje zajimowało. Woni rěčachu jendźelsce a pokazowachu wobrazy z Londona, hdźež su dwuposchodowe busy wokoło jězdźili, a to bě wulkotne. Stejachmy potajkim na balkonje tam w Berlinje a naraz widźu tajki dwuposchodowy bus po dróze jěć. »Mama, tam je London«, prajach. Mama pak mi wotmołwi: »Ně, to njeje London, to je Zapadny Berlin.« »Kajki Zapadny Berlin?« »Tam njesměmy.« »Čehodla tam njesměmy? Njejsym tola ničo sčinił, čehodla tam njesměm? Chcu tola jenož raz chětře tam, chcu z tym busom jěć«, prajach. Staršej pak staj mi dźěsću rozkładowałoj, zo tam njesměm. Z tym bě to zašćěpjene w mojim wědomju, zo tu něšto njetrjechi. A z tajkim začućom sym potom wotrostł, zo jowle něšto prawje njeje.
Mějach rjane dźěćatstwo a rjanu młodźinu, sym pak tež prašenja stajał. A dóstach wotmołwy. Smy tu w Budyšinje na Serbskej rozšěrjenej wyšej šuli diskutowali. Njebě tomu tak, zo to stasi dla móžno njebě abo zo smy ćeže dóstali. Smy tam wotewrjenje z našim tehdyšim wučerjom za staćanowědu rěčeli. A tón je wot nas takrjec na frasu dóstał – smy so prašeli, a wón je w kućiku stał a njeje nam prawje wotmołwić móhł. Jako młodostni sej myslachmy, zo smy w prawje, wšako smy naše měnjenje wopodstatnić móhli. Diskutowachmy wo temach kaž na přikład pjerjestrojka, hranicy, swobodne měnjenje, abo čehodla njemóžemy do zapada hić. Chcychmy něšto polěpšić w kraju, kotryž nam njedowěrja. Cyle jednore, tež naiwne wěcy.
Mějach kruh němskich přećelow. Běchmy horstka młodostnych wokoło Budyskeje hudźbneje skupiny Honky Tonky. Nan přećela bě nawoda tuteje skupiny a tak mějach přistup k hudźbnej scenje. Nic jenož k oficialnej scenje, ale tež k skupinam w NDR, kotrež su bóle w podspódku skutkowali. Naraz přińdźe něchtón ke mni a so praša: »Ty tola klawěr hraješ. Nochceš pola nas sobu činić?« »A što je ›pola was‹?« »Trjechimy so w Bobolcach, tam je stara bróžnja, tam móžemy zwučować.« »Cool!« A naraz sedźu w starym Trabiju a pódla mje e-gitarist, basist, drummer a spěwar. Běchmy pjećo w tymle Trabiju, bě pak jenož jedne sedło za šofera – skurilny to wobraz. Znajmjeńša smy won jěli, a potom je so to započało.
Moja wowka běše tehdom něšto zdźědźiła. To bě dobry fenk, a wot tohole dobreho fenka je mi wowka w Berlinje keyboard kupiła – zapadny keyboard, cyle cool keyboard. Sym w NDRskim času z tajkim profesionalnym instrumentom wokoło běhał, to su mje ludźo narěčeli, hač jón za tysacy hriwnow njepředam. Zawostajich ze swojim nastrojom wulki zaćišć, njemějach pak žane zdaće, kak jón wužiwać, kak z tutej technologiju wobchadźeć, kak programěrować atd. Jeničcy, kiž w Serbach w tymle nastupanju zdaće mějachu, to bě skupina Servi. Njejsym sej pak zwěrił so jich prašeć, kak keyboard wužiwać. Tróšku hordy tež běch, tuž dyrbjach sam za tym přińć. W nocy, ze słuchatkami. A naša mać je přišła prajo: »Je rano w třoch, nochceš skónčnje jónu do łoža?« Běch w tajkim tunlu a wědźach, to budźe cool. Smy so tydźensce dwójce, trójce w Bobolcach zetkali a započinachmy někak »klinčeć«. A jako je so nam zešlachćiło derje klinčeć, smy prajili: »Okay, kak chcemy rěkać? Što chcemy
