асрлар) рисоласида шаҳарнинг тўртбурчаклар режаси, ички ва ташқи қалъа деворларининг қатъий чекланган периметри (мос равишда 3 ва 7 ли, ли = 500 м) бўлиши кераклиги аниқланди; марказий кварталда ички шаҳарда ҳукмдорлар ва имтиёзли аҳоли жойлашиши керак, бошқа кварталларда ҳар бирида 100 кишидан иборат деҳқонлар мавжуд; шаҳарнинг умумий аҳолиси 3500 кишини ташкил қилди.
Боғлар ва сабзавот боғлари, ички ва ташқи деворлар ўртасида жойлашган. Шаҳарда туман бўлиши керак эди, унинг радиуси (тахминан 12 км) шаҳардан бир ярим соат тезликда ўрнатилди.
Шаҳарларнинг катталиги, бўйсуниш иерархияси ва тўртбурчаклар режалаштиришнинг, қатъий қонуниятларини тартибга солувчи бошқа манбалар сақланиб қолган.
Қадимги шарқ шаҳарларини яратиш бўйича, улкан ишларнинг натижаларини энг умумий маънода тавсифлаб, уларга бирма-бир баҳо бериш қийин. Азоб-уқубатларда инсоният шаҳарларни қуришнинг биринчи тажрибасини эгаллади.
Зукко кашфиётлар ва ютуқлар билан бир қаторда, иншоотлар қурилишига тушунарсиз ҳаракатлар сарф қилинди, уларнинг яратилиши, инсон кучининг бемаъни исрофидир.
Кўп сонли иншоотлар ва бутун шаҳарлар вақти-вақти билан, уларнинг аҳолиси билан бирга вайрон қилинган. Қадимги шаҳарлар милоддан аввалги II минг йилликда қул эгаси цивилизациясининг асосий географик марказлари, Ўрта Ер денгизи зонасига силжийди.
Тахминан 2000 йил давомида Антик давр марказлари, Ўрта Ер денгизи ҳавзаси бўйлаб ҳаракатланмоқда. Дастлаб, бу Финикия шаҳарлари – гуллаб-яшнаган, лекин жуда кўп аҳоли яшайдиган мамлакат, Ливан тизмаси томонидан денгизга сиқилган; Финикияликлар, Тир ва бошқа қирғоқ шаҳарлари аҳолиси, Ўрта Ер денгизи халқлари, узоқ сафарларга чиқишларидан олдин ва машҳур Карфагенни ҳам ўз ичига олган колонияларни топдилар.
Кейин устунлик Критга, кейинчалик Микенага ўтади. Бир неча асрлар давомида Афина шарқий Ўрта Ер денгизининг шубҳасиз марказига айланди. Ниҳоят, Ўрта Ер денгизи ҳавзасининг марказида жойлашган ва Гибралтардан Месопотамияга, шимолий Африкадан Британияга қадар чўзилган улкан империяни яратадиган Рим кўтарилади.
Қадимги давр нафақат ажойиб ва қисман сақланиб қолган меъморий ансамбллар ва иншоотларда асраб олинган шаҳарсозлик санъатининг мислсиз намуналарини, балки «шаҳарларнинг географик кенгайиши» ҳудудини – уларнинг тармоғининг бир ёки бир нечта ота-она шаҳарларидан кенг ҳудудларга тарқалишини ҳайратга соладиган кўламда ва қамраб олишда катта мерос қолдирди.…
Бу жараён айниқса милоддан аввалги 8—7 асрларда интенсив бўлган материк Юнонистон шаҳарларидан келган муҳожирлар, ороллар ва Эгей денгизи қирғоқлари Ўрта Ер денгизи ва Қора денгиз соҳилларида юзлаб мустамлакачилик шаҳарларига асос солган; IV—III асрларда милоддан аввалги шарқда кўплаб Эллинистик шаҳарларга асос солинганида; кейинчалик II—I асрлар милоддан аввалги ва I—IV асрлар милод даврида, Рим шаҳарсозлиги давридаги юзлаб шаҳарлар яратилган.
Шу билан бирга, нафақат меъморчилик санъати учун, балки табиий шароитларни ҳисобга олган ҳолда шаҳарлар учун
