гапини бўлди.
– Бўлди, Жалил, бу гапларни кўп эшитганман… Ўзим ҳам биламан… Мани фамиллямни биласиз, адамнинг исми Пўлатхўжа эди. Оиламизда диний темада ҳам суҳбатлар бўлиб турарди… Никоҳ муқаддаслигини, у Аллоҳ томонидан буюрилганини… Ҳаммасини биламан. Яна шуни ҳам биламанки, айнан диний нуқтаи назардан, келинга ҳурмат билан қараш керак. Кечирасизу баъзи оилаларда келинга чўридай муносабатда бўлишади. Ё нотўғрими?.. Йўқ, ман келин бўлиб тушган оила ундай эмас. Улар жуда замонавий оила… Ман умуман айтаяпман-да… Аммо юракка, кўнгилга буйруқ бериб бўлмас экан-да. Нима қилай?.. Сиз нима деб ўйлайсиз, Жалил, нима учун илгари, яъни, ота-боболаримиз даврида ажралишлар кам бўлган?
– Одамларда имон, эътиқод, орият кучли бўлган. Аёллар иболи, ҳаёли бўлган.
– Нима, ҳозирги аёллар ҳаёсиз, ибосизми? Йўқ, ундай дея олмайсиз. Енгил табиатли аёллар ҳам, шунақа эркаклар ҳам ҳар доим бўлган. “Майиз емаган хотин”лар илгари ҳам бўлган, ҳозир ҳам бор. Балки ҳозир кўпроқдир… Аммо менинг назаримда, бунинг сабаби бошқа. Илгари ёшлар асосан ота-онасининг хоҳиши билан турмуш қурган, севдим-куйдим, деган гаплар деярли бўлмаган. Ёшликда, осмонда учиб юрганда ҳаётнинг мураккаб томонлари кўзга кўринмас экан. Турмушнинг икир-чикирлари шу қадар кўп эканки, унга чидаш осон эмас экан. Ёки нотўғрими?
– Тўғри, – деди Жалил. – Аммо бу борада аниқ бир қоида йўқ-да. Оила қуришни зиммага олгандан кейин, унинг аччиқ-чучигига чидаш керак… Ҳар бир оила ўзи бир олам, ўзи бир дунё. Лев Толстойнинг гапи гап: “Бахтли оилаларнинг ҳаммаси бир-бирига ўхшайди, бахтсиз оилаларнинг эса ҳар бири ўзича бахтсиздир”. Ҳар бир ажрашган оилада эр ҳам, хотин ҳам ўзини оқлашга сабаб, асос қидиради ва ўзича топади ҳам.
Азиза Жалил томонга бироз энгашди. Секин, аммо қатъий оҳангда сўради:
– Қани манга айтинг-чи, бир-бирига етишган ҳақиқий муҳаббат эгалари борми?.. Мана, сиз адабиётни, тарихни яхши биласиз. Борми шундай севишганлар? Тоҳир ва Зуҳрами, Фарҳод ва Ширинми, Лайли ва Мажнунми, Ромео ва Жульеттами? Ким, қайси бири? Бир-бирига етишган ошиқлар ҳақида одамлар асрлар давомида севиб ўқийдиган асарлар яратилганми? – Жалил гапиришга оғиз жуфтлади, бироқ Азиза имкон бермади. – Биламан, Отабек билан Кумуш демоқчисиз. Кечирасиз, аввало Қодирийнинг асл мақсади бу романи орқали фақат икки ёш муҳаббатини улуғлаш эмас. Китобни ўқимай, кинони кўрган одам шундай хулоса қилади… Қолаверса, Отабек билан Кумушнинг севгиси неча йил яшади?.. – Орага оғир сукунат чўкди. Азиза бир кўтаришда қаҳвани ичиб юборди. – Биламан, бу гаплар бизнинг менталитетимизга тўғри келмайди ва ман кўнгил, деб, сал нарсага оилани бузиб кетавериш керак, дейишдан йироқман. Йўқ! Асло! Ҳатто ўзимнинг ҳаракатларимни ҳам оқламайман. Фақат, муҳаббат оила қургандан кейин ҳам сўнмаса, дейман…
– Муҳаббат ҳақиқий бўлса, ҳеч қачон сўнмайди.
– Балки…
– Бир нарсани сўрасам майлими? – деди Жалил.
Азиза маънодор
